Fakulteti tal`im yo`nalishi kurs guruh talabasi

Misol 2.
 _{+7 +4 +2 +6}
2KMnO₄+5K₂SO₃+3H₂SO₄=2MnSO₄+6K₂SO₄+3H₂O
Mn⁺⁷ +5e ®Mn⁺² 2
S⁺⁴  +2e ®S⁺⁶  5
Yarim reaksiya usulida tenglashtirilsa:
2KMnO₄+3Na₂SO₃+H₂O=3Na₂SO₄+2MnO₂+2KOH
_{- 2- 2-}
MnO₄+ SO₃+H₂O→MnO₂+ SO₄+……
Oksidlovchi uchun (2) qoidani va qaytaruvchi uchun (3) qoidani qo’llab yarim reaksiyalarni yozamiz:
 _{-  -}
MnO₄+2H₂O+3e=MnO₂+4OH 2
_{2- 2- +}
SO₃+H₂O-2e=SO₄+2H 3
_{- 2- 2- -}
2MnO₄+3SO₃+H₂O=2MnO₂+SO₄+2OH
To’liq molekulyar tenglama yozish uchun mos ionlar qo’shiladi.
2KMnO₄+3Na₂SO₃+H₂O=3Na₂SO₄+2MnO₂+2KOH
Vodorod peroksidi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida sharoitga qarab ham oksidlovchi ham qaytaruvchi xossasini namoyon etadi. Kuchli qaytaruvchilar bilan vodorod peroksidi oksidlovchi va reaksiya muhitiga qarab quyidagicha qaytariladi:
1) kislotali muhitda vodorod peroksidi vodorod ioni bilan bog’lanib suv
molekulasini hosil qiladi.
H₂O₂+2H⁺₊2e®2H₂O
2) neytral va ishqoriy sharoitda vodorod peroksidi o’ziga ikkita elektron qabul qilib gidroksid ionini hosil qiladi.
_-
Н₂О₂+2е ®2ОН
Misol 3. Н₂О₂+FeSO₄+H₂SO₄ →Fe₂(SO₄)₃+H₂O
Fe²⁺-2e=Fe^{3 +} 2
H₂O₂+2H⁺ + 2e=2H₂O 1
2Fe²⁺+H₂O₂+2H⁺=2Fe³⁺+2H₂O
Bu reaksiya molekula holda quyidagicha yoziladi:
H₂O₂+2FeSO₄+H₂SO₄=Fe₂(SO₄)₃+2H₂O
Misol 4. 2NaCrO₂+3H₂O₂+2NaOH=2Na₂CrO₄+4H₂O
_{- - 2-}
CrO₂+4OH-3e=CrO₄+2H₂O 2
H₂O₂+2e=2OH^- 3
_{- - 2-}
2CrO₂+2OH+3H₂O₂=2CrO₄+4H₂O
Vodorod peroksidi kuchli oksidlovchilar bilan (KMnO₄, (NH₄)₂Cr₂O₇,K₂Cr₂O₇
va bosqalar) bilan qaytaruvchi bo’lib reaksiyaga kirishadi va oksidlanadi.
1) kislotali muhitda vodorod peroksidi o’zidan ikkita elektron berib kislorod molekulasini hosil qiladi va oksidlanadi.
Н₂О₂-2е=О₂+2Н^-
2)ishqoriy sharoitda vodorod peroksidi o’ziga ikkita elektron biriktirib kislorod va suv molekulasini hosil qiladi.
Н₂О₂+2ОН ^--2е=О₂+2Н₂О+
Misol 5. Н₂О₂+МnO₄^-+H⁺→O₂+Mn²⁺…….
Н₂О₂-2e=O₂+2H ⁺ 5
MnO₄^-+8H⁺+5e=Mn²⁺+4H₂O 2
5H₂O₂+2MnO₄^-+6H⁺=5O₂+2Mn²⁺+8H₂O
5H₂O₂+2KMnO₄+3H₂SO₄=5O₂+2MnSO₄+H₂SO4+8H2O
Misol 6. H₂O₂+[Fe(CN) ₆]^3-+OH^-=O₂+[Fe(CN)₆]^4-+………
H₂O₂+2OH^--2e=O₂+2H2O 1
[ Fe(CN)₆]^3-+1e=[Fe(CN)₆]^4- 2
H₂O₂+2OH^-+2[Fe(CN)₆] ^3-=O₂+2H₂O+2[Fe(CN)₆]^4-
H₂O₂+2K₃[Fe(CN)₆]+2KOH=O₂+2K₄[Fe(CN)₆]+2H₂O
Xulosa
Elektronlarning bir atomdan ikkinchi atomga o'tishi natijasida elementlarning oksidlanish darajasi (valentligi) o'zgaradigan reaksiyalar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari deyiladi.
Oddiy moddalarda atomlar elektroneytral bo'ladi. Shuning uchun ularning oksidlanish darajasi shartli ravishda nolga teng deb qabul qilingan.
Neytral atomlar elektron yo'qotishi natijasida musbat zaryadlangan ionga aylanadi va nechta elektron bergan bo'lsa o'shancha musbat oksidlanish darajasi namoyon qiladi. Atomlarning elektron berish jarayoni oksidlanish deyiladi.
Atomlar elektron biriktirib olsa manfiy zaryadlangan ionga aylanadi. Bunda atom nechta elektron qabul qilgan bo'lsa uning oksidlanish darajasi shuncha manfiy bo'ladi. Atomning elektron biriktirib olish jarayoni qaytarilish deyiladi.
Masalan: Cl2  2e-  2Cl- (Cl – qaytariladi)
S  2e-  S-2 (S – qaytariladi)
O'zidan elektron bergan atom qaytaruvchi, o'ziga elektron biriktirib olgan atom esa oksidlovchi hisoblanadi.
Faqat neytral atomlar emas, balki ionlar ham elektron biriktishi yoki berishi mumkin.
Fe3  e-  Fe2 (qaytarilish)
S-2 - 2e-  S0 (oksidlanish)
Qaytaruvchi elektron berganligi sababli, uning oksidlanish darajasi algebraik qiymati ortadi. Oksidlovchi elektron biriktirib olish tufayli uning oksidlanish darajasi algebraik qiymati kamayadi. Masalan:
Pb0  2AgNO3  Pb(NO3)2  2Ag0
Pb0 – 2e-  Pb2 (qaytaruvchi, o'zi oksidlanadi)
2Ag-  2e-  2Ag0 (oksidlovchi, o'zi qaytariladi)
Demak, oksidlanish - qaytarilish reaksiyasi yagona jarayondir. Oksidlanish vaqtida qaytarilish sodir bo'ladi, aksincha qaytarilish vaqtida oksidlanish jarayoni ham boradi.
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini qaytarilish va oksidlanish yarim reaksiyalariga ajratilishi mumkin. Kimyogarlar elektronni koʻchib oʻtishini koʻrsatishni osonlashtirish uchun yarim reaksiyalardan foydalanishadi, shuningdek, bu usul oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini tenglashtirishda yordam beradi. Keling, yarim reaksiya holida yozish uchun yana bir reaksiyani koʻrib chiqamiz:
Al(q)+Cu2+(s.e.)→Al3+(s.e.)+Cu(q)
Yuqoridagi reaksiya toʻgʻri tenglashtirilgan hisoblanadimi? Atomlarimizga qarasak, tenglashgandek tuyuladi: strelkaning har ikkala tomonida 1 Al1Al1, start text, A, l, end text va 1 Cu1Cu1, start text, C, u, end text atom bor. Biroq reagent tomonidagi zaryadlarni qoʻshganimizda mahsulot tomonidagi 3+3+3, plus zaryad bilan mos kelmaydigan 2+2+2, plus zaryadga ega boʻlamiz. Biz ham atomlar, ham zaryadlar tenglashganiga ishonch hosil qilishimiz lozim! Reaksiyani tenglashtirish uchun yarim reaksiya usulidan foydalanamiz.
Biz oksidlanish darajasini tekshirgan holda oksidlanish-qaytarilish reaksiyasini aniqlashimiz mumkin. Oksidlanish qaytarilish reaksiyalarini oksidlanish va qaytarilish yarim reaksiyalariga ajratib olishimiz mumkin. Biz massa va zaryad tengligini talab qiluvchi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini tenglashtirish uchun yarim reaksiya usulidan foydalanishimiz mumkin. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining umumiy uch turi bu – yonish, disproporsiyalanish va oʻrin olish reaksiyalaridir.