Фани бўйича маърузалар матни

3. ЧИЗИҚЛИ ВА БУРЧАКЛИ ЎЛЧАШЛАР АСОСИЙ УСУЛЛАРИ ВА ТЕХНИК ВОСИТАЛАРИ.

Чизиқли ва бурчак ўлчоашлари кўплаб (ҳар хил) усуллар билан ўлчанади, буларга механик, электр ўлчашлар, электромагнит, электростатик, оптоэлектрон ва бошқалар киради.

Механик усул қуйидаги асбоблар орқали қўлланилади: масштабли чизғич (сантиметрли ёки миллиметрли бўлинмалари билан) микрометрлар орқали кам қўлланилади ва 0.01 дан 0.05 мм гача ўлчай олади.
Чизиқли нониус усули кенг қўлланилади. Бу штангенциркулдаги унча катта бўлмаган қўшимча шкала бўлиб, унинг бўлим қийматлари 0.1: 0.05: 0.02 мм га тенг. Бурчакларни ўлчаш учун бурчакли нониус усули ишлатилади – бунда ёйсимон чизғич айланасимон масштаб бўйича ҳаракатланиб, бурчакни ўлчаб боради.
Аниқ ўлчашлар учун микрометрик винт (микрометр) ишлатилади, уни винти ҳам жуда кичик, ҳам жуда аниқ ишланган бўлади. Винтни юриш қадами 1 ёки 0.5 мм ни ташкил этади, асбоб шкаласида 50 ёки 25 бўлим мавжуд бўлади.
Механик усуллардан ташқари ишлаш принципи қаршилик, сиғим ва индуктивликни ўзгаришига асосланган электрик усуллардан ҳам кенг фойдаланилади. Электромагнит усул магнит ўтказгичда магнит оқими тақсимланиши ўзгаришига асосланган. Оптоэлектрон усул ёруғлик оқимининг тарқалишига ва ёруғлик қабул қилгич датчик маълумотининг ўзгаришига асосланган.


4. ЧИЗИҚЛИ ВА БУРЧАКЛИ ЎЛЧАШАЛР НИ ЛАБАРАТОРИЯ ВА АМАЛИЙ МАШҒУЛОТЛАРИ.

Чизиқли ва бурчакли ўлчашларни ўрганиш мобайнида талабалар қуйидаги мавзулар бўйича тажриба ишларини бажарадилар:

1. Чизиқли ва бурчакли ўлчашлар учун механик асбоблар
2. Чизиқли ва бурчакли ўлчашлар учун электромагнит асбоблар
3. Чизиқли ва бурчакли силжишлар учун потенциометрик ўзгарткичлар.
4. Чизиқли силжишларнинг оптоэлектрон ўзгарткичи.

2 - МАЪРУЗА

чБЎ асбобларИга талаблар


Режа

1. 
   Чизиқли ва бурчакли ўлчашлар асбобларига қўйиладиган талабларнинг умумий таҳлили.
   
2. 
   Эксплуатацион – функционал талаблар.
   
3. 
   Эксплуатацион – компановкали талаблар.
   
4. 
   Лойиҳали – иқтисодий талаблар.
   
5. 
   Чизиқли ва бурчакли ўлчашлар учун асбобларга талабларни тизимлаштириш.
   

Калит сўзлар:
Асбобларга талаблар, эксплуатацион-функционал, эксплуатацион-компановкали, лойиҳали – иқтисодий талаблар.


Назорат саволлари:

1. 
   Чизиқли ва бурчакли ўлчашлар учун асбобларга қўйиладиган талабларнинг ўрни ва аҳамияти.
   
2. 
   Эксплуатацион-функционал талабларга нималар киради?
   
3. 
   Эксплуатацион-компановкали талабларга нималар киради?
   
4. 
   Лойиҳали – иқтисодий талабларга нималар киради?
   
5. 
   Чизиқли ва бурчакли ўлчашлар учун асбобларга талабларни тизимлаштириш.
   

1.