Фармацевтика иқтисодиёти

компанияларнинг ички 
фойдаланиил учун дастурий таъминотни ишлаб чиқиш харажатлари 
(яъни, реализация қилиш учун мўлжалланмаган), юқоридагига iулар юзага келишининг боришига қараб жорий давр харажатларига 
киритилади.
Сотиш ёки ижара учун мўлжалланган дастурий маҳсулотни барпо 
қилишга оид техник имкониятни белгилашга оид барча харажатлар
222

---

татбиқ қилиш ва ишлаб чиқиш харажатлари ҳисобланади, улар юзага 
келишига қараб жорий давр харажатлари таркибига киритилади. 
Дастурий маҳсулотнинг биринчи кўнирма нусхасини барпо қилишга 
oud харажатлар
эса капиталлаштирилиши керак. Ушбу харажатлар 
ўз ичига дастурий маҳсулотнинг ёзилиши ва тестдан ўтказилишига 
оид харажатларни олади.
Компанияларнинг дастурий маҳсулотга бўлган ўз ҳуқуқларини 
расмийлаштириш ва ҳимоялаш бўйича харажатлари ҳам 
капиталлаштирилади. Масалан, корхонатомонидан ишлаб чиқилган 
шахсий компьютерда бухгалтерия ҳисобини юритиш дастурининг 
расман рўйхатдан ўтказилганлиги ҳақида гувоҳнома олинган: Дебет 
0430 «Дастурий таъминот». Кредит 0830 «Номодций активларни харид 
қилиш» (6990-«Бошқа мажбуриятлар»).
Муаллифлик ҳуқуқларя 
илм-фан, адабиёт ва санъат соҳасидаги 
асарлар муаллифларининг ўз асарларини кўпайтиришга оид қонун 
билан кафолатланган ҳуқуқлари ҳисобланади.
Муаллифлик ҳуқуқлари олди-сотди ёки бошқа шахсга 
вақгинчалик бериш объеюги бўлиб ҳисобланади. «Муаллифлик 
ҳуқуқлари» НАлар бошланғич қиймати ҳақиқатда амалга оширилган 
харажатлар бўйича аниқпанади, амортизация эса унинг юридик амал 
қилиш муддатига, мувофиқё компаниянинг фаолияти муддатига. 
уларнинг қайси бири қисқароқбўлишига қараб, амалга оширилади.
Масалан, нашриётда жисмоний шахсдан олинган қўлёзмага танҳо 
муаллифлик ҳуқуқи тўғрисида шартнома имзоланган:
Дебет 0470 '<Муаллифлик ҳуқуқлари».
Кредит 0830 «Номодций активларни харид қилиш» (6990-«Бошқа 
мажбуриятлар»).
Ташкилий харажатлар — ксрхона фаолиятини ташкил қилиш 
билан боғлиқхаражатлар (юридик расмийлаштириш ва маслаҳатлар, 
рўйхатдан ўтказиш, таржимон, девонхона хизматлари ва ҳоказо). Ушбу 
харажатлар капиталлаштирилиши мумкин, уларни капиталлаштириш 
учун асос бўлиб уларнинг бир неча даврга татбиқ этилиши ва 
келгусида фойда олишга имкон бериши ҳисобланади.
Масалан, муассаса билан тузилган шартномага кўра унинг 
фирмани рўйхатдан ўтказиш бўйича барча харажатлари 
капиталлаштирилади ва бу унинг ниэом капиталига улуши сифатида 
(агар бу ҳол фирма Низомига зид бўлмаса) расмийлаштирилади:
Дебет 0450 «Ташкилий харажатлар».
Кредит 0830 «Номодций активларни харид қилиш» (4610-«Низом 
капиталига улушлар бўйича муассисларнинг кррзлари»).
223

---

Ташкилий харажатлар, одатда, ихтиёрий танланган, 5 йилдан 
ошмайдиган қисқа муддатга амортизацияланади. Шуни таъкидлаш 
лозимки, кўп мамлакатларда ташкилий харажатлар узоқ мудцатли 
номоддий активларга киритилмайди, балки унинг келиб тушишига 
қараб дарҳол сотишдан тушган тушум ҳисобидан қопланади.
Гудвилл ёки фирманннг баҳоси, 
корхонани сотиб олиш вақгида 
юзага келади ва ўзида сотиб олинаётган корхона учун тўланаётган 
нарх билан унинг соф (мажбуриятлар чегирилган ҳоддаги) акгивларининг 
баҳолаш (бозор) қиймати ўртасидаги фарқни акс эттиради.
Бухгалтерия ҳисоби нуқгаи назаридан қараганда «фирма баҳоси» 
харидор сотиб олинаётган корхона учун, худди агар