Anorganik kimyo
Download 5.87 Mb. Pdf ko'rish
|
|
+ 3S0 2
1 0 0
4
3
konsentratsiyasining qaytarilish mahsulotlariga ta’siri. Fe + 4H N 0 3
3) 3
2
3
2
4
3
3
2
Temir vodorod bilan gidridlar hosil qiladi. Bular quyidagilar FeH, FeH2, FeH 3
6
4
4
2
100°C. Bu birikma ikki yadroli kompleks hisoblanadi. Temirning nitrozillari [Fe(NO )5] ham olingan. Shunga o'xshash birikmalar Ru, Os, N i uchun ham xos hisoblanadi. Fe+Z birikmalari. FeO oson oksidlanadigan qoramtir tusli kukun. U temirning birikmalarini parchalab olinadi: FeC0 3
2
3
2
4
2
4
) 2
) 2
+ 2H20 + 0 2= 4Fe(OH)3i Temir (II) tuzlari oson gidrolizga uchraydi. NaOH va qizil qon tuzi Fe2+ ionini ochish uchun ishlatiladi: Hosil bo‘lgan tuz turnbul ko‘ki deyiladi. 2 F e S 0 4 + 2 H 20 = ( F e 0 H ) 2S 0 4 + H 2S 0 4 Temir kuporosi F eS 0 4
Temir sulfatni suvli eritmalari qaytaruvchi sifatida ishlatiladi: 6 F e S 0 4 + 2 H N 0 3 + 3 H 2S 0 4 = 3 F e 2( S 0 4) 3 + 2 N O + 4 H 20 10 F e S O 4+ 2 K M n O 4+ 8 H 2S 0 4= 5 F e 2( S 0 4)3+ 2 M n S 0 4+ 8 H 20 + K 2S 0 4
4
2
4
Temir (II) deyarli barcha kislotalar bilan tuzlar hosil qiladi. Erit- malardan bug'latilganda F e S 0 4
F e (N 0 3
2
2
2
2
4
2
ratlar hosil bo'ladi. Eritmada [Fe(H 2
Yomon eriydigan tuzlai^a FeS—qora rangli, FeC 03—oq rangli kiradi. F eS 0 4
ning (II) valentli ko'p tuzlari ma’lum. Fe2+ uchun koordinatsion son 6
2
4
ko'p ishlatiladi. Temirning anion kompleksi-ferratlar beqaror birikmalardir. Ular ko'proq qo'sh tuzlarga o'xshaydi. Masalan, Me 2
M e 2
Fe(OH ) 2
ni konsentrlangan ishqorlarda qaynatib yashil rangli N a 4
2
2
3
3
4
2
3
) 3
— qizil-jigar rangli, amfoter xossaga ega, lekin ish qorlarda kam eriydi: F e ( 0 H ) 3+ N a C ) H = N a F e 0 2+ H 20 Temir(III) oksidi ishqorlarda suyuqlantirilsa, ferritlar hosil bo'ladi: Fe 2
2
3
3
2
3
3
gidroliz sodir bo'ladi: 2FeCl 3
2
3
6
3
6
2
2
2
4) 3
4
4
3
I + S i + 6
Tibbiyotda FeCl 3
ma’lum. Bu tuz ishqoriy metallar xloridlari bilan qo'sh tuzlar hosil qiladi. Na[FeCl4], N a 3
3
6
3
) 3
konsentrlangan ishqorlarda eriydi va qizil rangli gidroksi komplekslar hosil qiladi: Fe(OH) 3
Muhim birikmalardan FeS 2
lovchi va ham qaytaruvchi: FeS 2
2
6
2
6
3
3
Temirning oksidlanish darajasi +6 va +8 bo'lgan birikmalari. Ferrat kislotaning(H 2
(B aF e04) kiradi, bu oksidlovchi: К^ҒеСҲ — kristall modda, qizil rangga ega .Eruvchanligi jihatidan xromatlar va dixromatlarga o'xshash. Ishqoriy metallarning tuzlari eruvchan,bariy va stronsiy tuzlari esa erimaydi. Temirga tegishli peroksoferrat kislotasining (H 2
tuzlari ma’lum (K^FeOj): Fe 2
3
3
5
2
3Fe 2
3
3
2
2
4) 3
4
4
2
4
3
3
4
tuzi, yoki kaliy geksasianoferrat (III) K 3
6
3
6
3
Ferrosen 171°C da suyuqlanadigan, 249°C da qaynaydigan sariq rangli kristall modda (37- rasm). 37-rasm. Ferrosen molekulasining tuzilishi. Uning formulasi [Fe(C 5
chekkasida ikkita C 5
5
8 tasi temirga, 10 tasi C 5
5
2
Gemoglobin va unga o'xshash metallokomplekslaming xossalari ba’zi zaharli moddalar, masalan, CO (is gazi) va sianidlar ta’sirida keskin o'zgarishi mumkin. Shuning uchun ham havo tarkibiga aralashgan CO gemoglobin bilan karbonilgemoglobin hosil qilishi tufayli organlarga kislorod yetib borishi keskin kamayadi. Buning ustiga CO ning kompleks hosil qilish qobiliyati kisloroddan ko‘ra o'nlab marta yuqori. Ana shu tufayli havoda juda oz kislorod bo‘lsa ham u gipoksiyaga, ya’ni kislorod, yetishmasligiga olib keladi. CO bilan zaharlanishning oldini olish uchun bemomi tezda toza havoga olib chiqish kerak. Shunda muvozanat oksigemoglobin hosil bo'lishi tarafiga qarab suriladi. 19.3. Kobalt va uning birikmalari Tabiatda uchrashi. Tabiatda kobalt yaltirog'i — CoAs 2
2
2
3
3
4
2
(III) oksidini hosil qiladi: 2Co + 0 2
4Co + 3 0 2 = 2Co 3
3
+ С о ,О , = Co.O, 2 3
3 4 Nam ishtirokida S, C^, selen, fosfor, mishyak bilan reaksiyaga kirishadi: Co + S = CoS Co + Cl 2
2
3
Kobalt mineral kislotalarda yomon eriydi. Kobalt yuqori konsentratsiyali sovuq nitrat kislota bilan passivlashadi. Kon sentrlangan nitrat va sulfat kislota, zar suvi kobalt va nikelni (II) valentli holatga o'tkazadi. Kobalt is gazi bilan ta’sirlashib tetrakarbonilkobalt hosil qiladi: Co + 4CO = [Co(CO)J Kobalt asosan issiqqa chidamli va pishiq materiallar olishda ishlatiladi. Kobalt (II) gidroksidi uning tuzlariga ishqorlar ta’sir ettirilgan da hosil bo'ladi: CoCl 2
2
k o ‘k pushti rangli Qizdirilganda gidroksiddan kobalt oksidi hosil bo'ladi: Co(OH ) 2
= CoO + H20 Co(OH ) 2
havoda qiyinchilik bilan oksidlanadi. NaCIO oksidla- nishni tezlashtiradi: 2Co(OH ) 2
+ NaCIO + H20 = 2Co(OH)31 + NaCl Co(OH ) 3
qora tusli asos xossali modda. Co(OH ) 3
ga kislorod saqlovchi kislotalar qo'shilganda kobalt (III) tuzlari hosil bo‘l~ maydi, balki kobaltning (II) valentli tuzlari hosil bo'ladi: 4Co(OH ) 3
+ 4H 2
4
4
0
) 3
+ 6HC1 = 2CoCl 2
2
2
asosida Fisher reaktivi ma’lum: 3Co(N03), + 4СҚСООН + 18NaN02 = = 3Na 3
3
NiO, Ni 2
) 3
4
2
4 oqish yashil c h o 'k m a N i(O H )2va Co(OH ) 2
temir birikmalaridan farq qilib havo kislorodi bilan o ‘z -o ‘zidan oksidlanmaydi: qora tusli asos 2Ni(OH ) 2
+ Br 2
) 3
2
NiC l 2
Temir oilasi elementlarining tibbiyotdagi ahamiyati. Temir va kobaltning tabiatdagi roli juda muhimdir. Temir barcha o'simlik va hayvon organizmlari uchun zarur elementdir. Odam organizmida temir gemoglobin, jigar, taloq,orqa miya, buyrak, qon plazmalari tarkibida uchraydi. Turli to‘qimalarda temirning miqdori 4—5 g ga yetadi. O'simliklarda temir nafas olishni ta’minlovchi fermentlar tarkibiga kirib, xlorofil sintezida ishtirok etadi. Temir birikmalari tirik organizmda to‘qimalarga kislorod yetkazib berish, oksidlanish- qaytarilish jarayonlariga katalizatorlik qilish, elektron tashish kabi muhim vazifalarni bajaradi. Gemoglobin va mioglobin t o ‘qimalarning nafas olishini ta’minlaydi. Ular tarkibida temir (II) birikmalari bo‘ladi. G em o globin ikki vazifani bajaradi: u kislorodni o ‘pkadan to ‘qimalarga tashiydi, C 0 2
qolgan birikmalari organizmdagi turli xil oksidlanish-qaytarilish kabi biokimyoviy jarayonlarda ishtirok etadi. Organizmga temir yetishmasa, kamqonlik kasalligi boshlanadi, odamning madori qurib, o‘zini behush sezadi, kayfiyati buziladi. Bunda organizmga qaytarilgan temir beriladi. Masalan, feramid. Feramid bu temir hamda nikotin kislotasi amidining kompleks birik masi bo'lib, bu modda Toshkent farmatsevtika institutida professor M.A.Azizov rahbarligida institutning markaziy ilmiy tekshirish laboratoriysida ishlab chiqarilgan va tibbiyotga joriy etilgan. Bundan tashqari, tibbiyotda FeCl 3
sifatida ham ishlatiladi. F eS0 4
Download 5.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|