Axborot texnologtyalariuniversiteti mtgranova elvira aslam gvna, pozilova shahnoza xaydaraliyevna

2-jadval. J. Koreyaning inson taraqqiyoti indeksi va uning 
_____ _______ komponentiari (1975 ~ 2007-y.)____________
Yilga
qadar
Inson
taraqqiyoti
indeksi
ITI komponentiari
Kutilayotgan
umr
davomiyligi
indeksi
Ta’lim
darajasi
indeksi
indeksi
1975
0, 713**
1980
0, 722*
'1985
0, 760*
1990
0, 802*
1991
0, 859
1992
0, 882
0, 770
0 ,9 1 0
0, 882
19 Schleicher Andreas. The Econom ics o f Knowledge: W hy Education is K ey for 
Europe's Success // Policy brief. The Lisbon Council. 2006.
46

---

) 993
0, 886
0, 770
0, 920
- ■
. 
... 
0. 970
1994
0, 890
0, 770
0, 930
0, 970
1995
0, 894
0, 780
0, 930
(). <;70
1 1997
0, 852
0, 790
0 ,9 5 0
0 ,8 2 0
1998
"to, 
854
0, 790
0, 820
1999
0, 875
0, 830
0, 950
0, 840
2000
0, 882
0, 830
%  950
0, 860
2001
0, 879
0, 840
0, 960
0. 840
2002
0, 888
0, 840
0, 970
0, 860
2003"
0, 901
0, 870
0, 970
0, 870
2004
0, 912
0, 870
0, 980
0, 890
2005
0, 927*
0, 882
0, 980
0, 900
2006
0, 933*
*2007
0,937*
0, 904
0, 988
0, 920
Yaponiya. Yaponiyada mehnatga qobiliyatli 25-65 yoshli 
aholining 42 foizi oliy m a’lumotga ega. Bu mamlakatda ishlab 
chiqarish yuqori darajada avtomatlashtirilganligi va u oddiy 
ishchilardan ham yuqori darajadagi tayyorgarlik talab qilishi bilan 
izohlanadi. T a’lim endilikda faqat “oq yoqalilar”ning imtiyozi 
bo‘lmay qoldi. Bugungi kunda mamlakatda 600 ta universitet, shu 
jurnladan 425 ta xususiy universitet mavjud b o ‘lib, ularda 2, 5 mln. 
nafar talaba tahsil olmoqda. Yaponiyaning oliy t a ’lim tizimi 
g ‘ayritabiydir. S o‘nggi o ‘n yilliklarda ro ‘y bergan barcha 
o ‘zgarishlarga qaramasdan u jahondagi eng konservativ va o ‘ziga 
xos ta ’limligicha qolmoqda. Biroq ta ’lim tizimini isloh qilish orqali 
yapon jam iyatini yangilash ro ‘y bergan: g ‘arbcha shakldagi yapon 
ta ’lim tizimi asosi qurilgan XIX asr oxiridagi dastlabki 
modemizatsiyadan boshlab to o ‘quv muassasalaming an ’anaviy o ‘z 
qobig‘idan chiqmasligi va j^alpi qaramligiga qarshi qaratilgan 
so ‘nggi islohotlargacha shunday b o ‘lgan.
Hukumat tomonidan 2001-yilda boshlangan islohot oliy o ‘quv 
yurtlarini nisbatan katta mustaqillika ega b o ‘lgan universitet 
korporatsiyalariga biilashtirishni k o ‘zda lutadi. Korporatsiyalar
47

---

nafaqat universitet binolari va yer maydonlarini mulk qilib oladi, 
balki ular amalda to ‘liq avtonomiyaga ega b o ‘ladilar. Bu islohot 
mualliflarining fikricha, nafaqat oliy o ‘quv yurtining o ‘z 
diplomming 
sifati 
uchun 
m as’uliyatini 
kuchaytiradi, 
balki 
rahbariyatning fanning biznes bilan aloqalarini y o ‘lga qo‘yishga 
yo‘naltirilgan faoliyatini kuchaytirishga undaydi. Korporatsiyalar 
o ‘z dasturlari va o ‘quv rejalarini yaratishlari, o ‘z universitetining 
ixtisoslashuvini 
topishi, 
erkin 
liberallashtirish 
va 
diversifikatsiyalash siyosati yuritish imkoniyatidan to iaq o n li 
foydalanishi lozim.
Oliy o ‘quv yurtlari va tadqiqot institutlarining boshlangan 
integratsiyalashuv jarayonlari islohotlaming ijobiy natijalari b o ‘ldi. 
Biznes 
va 
ta ’lim 
kooperatsiyasi, 
ilmiy 
markazlar 
va 
universitetlaming integratsiyalashuvi, oliy о ‘quv yurtlarining 
m a’muriy avtonomiyasi bugungi kun Yaponiya ta ’lim tizimini 
isloh qilish natijalaridir20.
Xitoy. Xitoyda k o ‘p bosqichli oliy ta ’lim tizimi shakllangan. 
So‘nggi 5 yil ichida mamlakatda oliy o ‘quv yurtlari soni deyarli 
ikki martaga oshdi va 2007-yilga kelib 2200 taga yetdi. Xitoyda 
o ‘qish uchun hamma pul to ‘lashi shart, stipendiyalar tizimi amal 
qiladi. Oliy o'quv yurtlari bitiruvchilari mustaqil ravishda ishga 
joylashadilar yoki aspiranturaga kiradilar.
Xitoy oliy о ‘quv yurti o ‘z talabalarini o ‘qish va stajirovka 
uchun chet elga j o ‘natishi mumkin. Oliy ta ’lim k o ‘lami b o ‘yicha 
Xitoy jahonda birinchi o ‘rinni egallaydi. Britaniyaning «The 
Times» jum alining 2009-yildagi so‘nggi reytingida Xitoyning 
oltita oliy о ‘quv yurti jahondagi 200 ta eng yaxshi universitetlar 
qatoridan joy olgan21. Ushbu ro ‘yxatda Pekin universiteti 52- 
o ‘rinda turibdi.
Taqqoslash uchun: MDU bu ro ‘yxatda 155-. Xitoy biznes 
maktablarining nufuzi ortdi. Ulardan eng yaxshisi Shanxayning 
CEIBS maktabi b o ‘lib, u «Financial Times Executive» MBA 
Rankings bo‘yicha 2009-yilda 100 eng yaxshi maktab ichida 22-
20 M anba: http://www.platobraz.ru/text7-8/nomer7-8japan.sh(nil.
"1 http://w ww .tirneshighereducation.co.uk.
48

---

o‘rinni egalladi22. 2006-yilda u 21-o‘rinda edi, 2001-yilda esa eng 
yaxshi yuztalikka umuman kirmagandi. Islohotlarning dastlabki 
besh yili davomida Xitoy oliy o ‘quv yurtlarini davlat tomonidan 
moliyalashtirish ikki martadan ortiqroqqa o ‘sdi va yiliga $10, 4 
mlrd.ga yetdi. Qo‘shimcha xarajatlaming bir qismi xorijda 
muvaffaqiyatga erishgan olimlami olib kelishga yo‘naltirildi: 
ularga hatto amerikaliklar o‘lchovi bo‘yicha ham yaxshigina 
maoshlar taklif qilindi va g ‘arbdagidek mehnat sharoitlari yaratildi.
Garchi Xitoydagi barcha o‘quv muassasalari to‘liq davlat 
qaramog‘ida bo‘lsa ham barcha o ‘quv muassasalari uchun yagona 
bo‘lgan dastur mavjud emas. Har bir oliy o ‘quv yurti nafaqat o‘z 
o‘qitish metodikasini ishlab chiqadi, balki u talabalaming o ‘zlashtir 
ishlari va o ‘quv fanlarining o ‘tilish sifati ustidan o ‘z nazorat 
shakllarini o‘matadi. Bir o‘quv yurtida yuzlab turli mutaxassislar 
tayyorlanishi mumkin bo ‘lgan Yevropa va Amerika oliy о‘quv 
yurtlaridan farqli ravishda Xitoy oliy о‘quv yurtlari faqat muayyan 
sohalarga ixtisoslashgan: pedagogik, texnik, lingvistik va boshqa 
oliy o‘quv yurtlari mavjud23.