Metallurgiya
Kuydirilgan rux boyitmasini tanlab eritish jarayoni
Download 2.55 Mb. Pdf ko'rish
|
Metallurgiyaasoslarioquvqollanma (1)
6.3.4. Kuydirilgan rux boyitmasini tanlab eritish jarayoni
Kuyindini tanlab eritishning asosiy maqsadi kuyindi tarkibidagi rux birikmalarini iloji boricha to‘laroq eritmaga o‘tkazish va elektrolizga toza eritma yetkaza olishdir. Tanlab eritish jarayoni sulfat kislota eritmalari bilan olib boriladi. Erituvchi sifatida sulfat kislotani tanlashda quyidagi omillar hisobga olingan: 1) rux oksidini – ZnO yaxshi erishi; 2) bo‘lajak elektrolitik tiklanishda qulaylik; 172 3) rux zavodlarida sulfat kislotasining mavjudligi; Rux oksidi sulfat kislotaning kuchsiz eritmasida yaxshi eriydi, rux sulfati esa – suvda: ZnO + H 2 SO 4 = ZnSO 4 + H 2 O Rux sulfidi qizitilgan kuchli sulfat kislotasida erishi mumkin: ZnS + H 2 SO 4 = ZnSO 4 + H 2 S bunda zaharli vodorod sulfid gazi ajralib chiqadi. Kuydirish davomida bir qancha miqdorda rux silikati, (nZnO · mSiO 2 ), rux ferriti (xZnO·yFe 2 O 3 ) va alyuminatlari (ZnO·Al 2 O 3 ) paydo bo‘ladi. Bu birikmalar sulfat kislota eritmasida qiyin eriydi. Ularni erish qobiliyati harorat va sulfat kislotaning konsentrasiyasi oshib borishi bilan oshadi. Masalan, rux ferritidan ruxni eritmaga o‘tkazish uchun sulfat kislotaning konsentrasiyasi 200-300 g/l va 80-90 o C harorat talab qilinadi. Ruxdan tashqari, kuyindida temir, mis, kadmiy, qo‘rg‘oshin, kumush, oltin, nikel, kobalt, marganes, bariy, kalsiy, alyuminiy va boshqa metallar bor. Kadmiy xususiyatlari bo‘yicha ruxga yaqin, uni oksidi CdO sulfat kislotasida yaxshi eriydi: CdO + H 2 SO 4 = CdSO 4 + H 2 O Kuyindidan eritmaga 85-90 % kadmiy o‘tadi. Temir kuyindida, asosan rux va mis ferritlar shaklda uchraydi, shuningdek kuyindida temir oksidlari Fe 2 O 3 , va Fe 3 O 4 ham mavjud. Sulfat kislota eritmasida Fe 2 O 3 qisman eriydi. Kuydirish pechining siklon changida kam miqdorda Fe 2 (SO 4 ) 3 uchraydi. Uch valentli temir sulfati eritmada ham hosil bo‘ladi: Fe 2 O 3 + 3H 2 SO 4 = Fe 2 (SO 4 ) 3 + 3H 2 O Eritmada Fe 2 (SO 4 ) 3 mis birikmalari, SO 2 va metall sulfidlari bilan ikki valentli temir sulfatigacha FeSO 4 tiklanadi. Bu jarayon ruxni kuyindidan eritmaga, quyidagi reaksiya orqali, o‘tishiga ko‘maklashadi: ZnS + Fe 2 (SO 4 ) 3 = ZnSO 4 + 2FeSO 4 + S Eritmaga kuyindidan faqat 3-4 % temir o‘tadi, uni eritmadagi miqdori 1-2 g/l tashkil etadi. 173 Mis kuyindida oksid (CuO, Cu 2 O), ferrit (nCuO ∙ mFe 2 O 3 ), silikat (xCu 2 O ∙ ySiO 2 ) shakllarda uchraydi. Eng oson CuO eriydi va CuSO 4 ni hosil qiladi. Mis ferriti, rux ferritiga o‘xshab, qiyin eriydi. Tanlab eritishda taxminan misni yarmi eriydi, yarmi esa kekda qoladi. Surma (III) va mishyak (III) oksidlangan birikmalari kuyindini tanlab eritishda As 2 (SO 4 ) 3 va Sb 2 (SO 4 ) 3 shakllarda eritmaga o‘tishadi. Surma (V) va mishyak (V) oksidlari qiyin eriydigan birikmalardir. Nikel, kobalt va marganeslar eriydi va NiSO 4 , CoSO 4 va MnSO 4 sulfatlarini hosil qiladi. Tanlab eritishda qo‘rg‘oshin, deyarli to‘liq quyidagi reaksiyaga asosan, kekka o‘tadi: PbSiO 3 + H 2 SO 4 = PbSO 4 + H 2 SiO 3 Qo‘rg‘oshin, mis va rux silikatlarini erishi eritmani kremniy birikmalari bilan ifloslantirishga olib keladi. Bu jarayon tanlab eritishdan so‘ng cho‘ktirish (quyuqlashtirish) va filtrlash jarayonlarini qiyinlashtiradi. Kumush kuyindida Ag 2 S va Ag 2 SO 4 shaklda uchraydi. Kumush sulfati yaxshi eriydi, keyin esa eritmada mavjud bo‘lgan xlor ionlari bilan qiyin eriydigan AgCl birikmasi shaklda cho‘ktiriladi. Kumush sulfidi erimaydi va kekda qoladi. Oltin to‘liq qattiq qoldiqlarda qoladi. Kalsiy va bariy oksidlari sulfat kislota eritmalarida qiyin eriydigan birikmalar hosil qilishadi. Jarayonning umumiy reaksiyasi: MeO + H 2 SO 4 = MeSO 4 + H 2 O Qo‘rg‘oshin, kalsiy va bariylar sulfat kislotaning bir qismini qiyin eriydigan sulfatlarga bog‘laydi, shu sababdan kuydirish davrda sulfat ko‘rinishidagi oltingugurt miqdorini bir oz ko‘paytirish kerak bo‘ladi. Xlor, ftor, natriy va magniy birikmalari onson eriydi va eritmada to‘planadilar. Noyob metallar - talliy, galliy, indiy va germaniylar qisman eritmaga o‘tadilar. Download 2.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling