Наъматак (Rоsа) раъногулдошлар

4.1.4. CL: Kimiluminesans

Xemiluminesans ikki molekula orasidagi ekzotermik reaksiyada ajralib chiqadigan energiyaning bir qismini issiqlik oʻrniga nurlanishga aylantirish natijasida kuzatiladigan hodisadir. Bu holatning asosiy sababi shundaki, reaksiya jarayonida ajralib chiqadigan energiya mahsulotni elektron tarzda hayajonlantiradi. Elektron qo'zg'atilgan molekula ortiqcha energiyadan tiklanganda nurlanishi mumkin yoki u boshqa molekulani qo'zg'atishi mumkin. Bu holatni quyidagicha ifodalashimiz mumkin.

Xemiluminesans reaktsiyasi Xemiluminesans hosil bo'lishi

A + B → C* + D I. II yo‘l. yo'l
C* → C + issiqlik C* + F → C + F*
C* → C + porlash F* → F + porlash
Reaksiyalardagi (*) belgisi molekulaning elektron qo'zg'aluvchan holatda ekanligini ko'rsatadi. Ko'rinib turibdiki, xemiluminesans hosil bo'lishi ikki yo'l bilan sodir bo'ladi. Birinchisida hosil bo'lgan mahsulot to'g'ridan-to'g'ri nurlanish chiqaradi. Bunday molekulalarga bis(2,2´-bipiridin) ruteniy (II) kompleksini misol qilib keltirish mumkin. Bu molekula nurlanishi uchun avval oksidlovchi yordamida bis (2,2´-bipiridin) ruteniy (III) kompleksiga aylanadi (4.1- tenglama). Keyin oksidlangan kompleks analit bilan reaksiyaga kirishadi va bis(2,2´-bipiridin)ruteniy(II) kompleksiga qaytariladi. Radiatsiya bu qisqarish jarayoni bilan bir vaqtda sodir bo'ladi (4.2- tenglama).
Ru(C ₁₀ H ₈ N ₂ ) ²⁺ + Oksidlanish → Ru(C ₁₀ H ₈ N ₂ ) ³⁺ 4.1
Ru(C ₁₀ H ₈ N ₂ ) ³⁺ + Analit → Ru(C ₁₀ H ₈ N ₂ ) ²⁺ + nurlanish 4.2
Xemiluminesans hosil bo'lishining ikkinchi usuli - bu reaksiya muhitiga lyuminestsent moddaning qo'shilishi va reaktsiyada hosil bo'lgan ortiqcha energiyaning ushbu turga o'tkazilishi, natijada nurlanish. Bir nechta birikmalar to'g'ridan-to'g'ri xemiluminesans ekanligini hisobga olsak, bu usul analitik jihatdan foydaliroqdir. Bunday tizimlarga difeniloksalat va vodorod peroksid o'rtasidagi reaktsiya misol bo'ladi. Reaksiya muhitiga qo'shiladigan lyuminestsent moddaning turiga qarab, xemilyuminessent nurlanishning turli ranglarini kuzatish mumkin. Rodamin B floresan modda sifatida ishlatilsa, qizil porlash olinadi. Xemiluminesans hosil qiluvchi reaktsiyalarning aksariyati oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalaridir. Shuning uchun bu reaksiyalar to'g'ridan-to'g'ri elektrod yuzasida amalga oshirilishi mumkin. Elektrod reaktsiyasi natijasida qo'zg'atilgan molekulalar tomonidan ishlab chiqarilgan nurlanish elektroximiluminesans deb ataladi. Elektroximiluminesansning hosil bo'lish mexanizmi xemiluminesansga o'xshaydi, faqat qaytarilish yoki oksidlanish reaktsiyalari to'g'ridan-to'g'ri elektrod yuzasida amalga oshiriladi. Agar luminesans hosil bo'lish jarayoni tirik organizmda sodir bo'lsa, bu bioluminesans deb ataladi. Bu hodisa fermentativ reaksiyalar yordamida amalga oshiriladi. Bioluminesansning eng muhim ma'lum namunasi - tunda sariq-yashil yorug'lik chiqaradigan olovli hasharotlar. Bu jonzotlar lyutsiferin moddasining adenozin monofosfat (AMP) hosilasini lyusiferaza fermenti yordamida kislorod ishtirokida qisman yoqish orqali nurga aylantiradi.