Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan maydonlardan unumli foydalanishda, avvalo

 
10.3. Zovurlarning hisobiy suv sarflari va gidravlik hisobi 
Zovur tarmoqlarining hisobiy suv sarflarini aniqlash. Har qanday zax 
qochirish tarmog‘ining hisobiy suv sarfi quyidagi formuladan aniqlanadi: 
d
g
cal
d
q
Q
⋅
=
ω
; l/s, 
bu yerda 
g
ω
-loyihalanayotgan zovurga berkitilgan zovurlanadigan maydon, ga; 
d
q
-
zovur moduli, l·s/ga. 

---

149
Zovurlanadigan yalpi maydon ko‘lami zovurlarning rejada joylashish oraliq 
masofasi 
d
В
va ularning hisobiy uzunligi 
cal
L
bilan aniqlanadi. 
Yopiq zovurlarning uzunligi 400-
1000 m qilib loyihalanadi. Yopiq zovur 
uzunligi 600 m dan osh-ganda, u hisobiy 
qismlarga ajratiladi. Har bir hisobiy qism 
uchun 
hisobiy 
suv 
sarf 
qiymatlari 
aniqlanadi.
Ochiq zovurlarning uzunligi 1,5 km 
dan va ularga qo‘shiladigan suv sarfi 
miqdori 20-25% dan oshganda ular 
hisobiy qismlarga ajratilishi mumkin (42-
rasm). 
Ochiq 
zovurlarning 
gidravlik 
hisobi. Ochiq zovurlar qazma kanal 
ko‘rinishida bo‘lganligi uchun ularning 
hisobi 
suvning 
bir 
tekis 
harakat 
formulalari yordamida amalga oshiriladi: 
,
i
R
C
v
Q
cal
d
⋅
⋅
⋅
=
⋅
=
ω
ω
m
3
/s; 
(
)
,
h
h
m
b
⋅
⋅
+
=
ω
m
2
, 
bu yerda 
d
Q
-zovurning suv sarfi, m
3
/s; 
cal
i
-zovurning hisobiy nishabligi, ko‘p 
hollarda u zovur trassasi bo‘ylab yer nishabligi qiymatiga teng qilib, qabul qilinadi; 
ω
-jonli kesim yuzasi, m
2
; 
m
-zovur yon devorining qiyalik koeffitsienti; 
b
-zovur 
tubining eni, bu qiymat zovur qaziydigan mexanizmlarning ishchi organi 
o‘lchamlariga muvofiq qabul qilinadi, m; 
h
-zovurdagi suvning chuqurligi, m.
42-rasm. Zovur suv sarfi epyurasi va 
yopiq zovur quvuri diametrini tanlash 
sxemasi 

---

150
Ochiq zovurlarning gidravlik hisobi 
d
Q
, 
i
, 
m
, 
n
va 
b
qiymatlarni bilgan holda 
h
va 
v
qiymatlarni topish demakdir. Bu ishni injener A.F.Poyarkov lineykasi 
yordamida yoki tanlab olish usuli bo‘yicha amalga oshirish mumkin. 
Tanlab olish usulida 7-jadval to‘ldirilib, unga asosan 
( )
h
f
K =
bog‘liqlik 
grafigi chiziladi. Grafikdan kerakli «
0
K
» qiymat uchun 
cal
h
qabul qilinadi, 
cal
h
bo‘yicha esa 
cal
v
aniqlanadi.
7-jadvaldagi qiymatlar quyidagi formulalardan topiladi: 
- ho‘llangan perimetr: 
,
m
1
h
2
b
2
+
⋅
⋅
+
=
χ
m; 
- gidravlik radius:
,
R
χ
ω
=
m; 
- Shezi koeffitsienti:
,
R
n
1
C
6
1
⋅
=
m; 
- suv sarfi xarakteristikasi:
,
R
C
K
⋅
⋅
=
ω
m
3
/s; 
,
i
Q
K
d
0
=
m
3
/s;
,
i
R
C
v
⋅
⋅
=
m/s.