Prakritining dunyoviy mohiyatlarga aylanishi
Sankxya ta’limotiga ko‘ra, dunyoning birinchi sababi – prakritidir. U
moddiy bo‘lib, borliqning javhariy asosidir. Prakriti his-tuyg‘u bilan qabul qilib
bo‘lmaydigan nozik javhar bo‘lib, uning tabiati, u keltirib chiqargan moddiy
dunyo ashyolarida, uning oqibati sifatida namoyon bo‘ladi. Oqibat o‘z sababida
oldindan mavjud bo‘lsa, sabab o‘z oqibatida saqlanadi, sabab (sat) va oqibat
(karya) mohiyatan ayniyatda bo‘ladi. Prakritining his-tuyg‘u bilan qabul qilib
olinadigan dunyoviy mohiyatlarga aylanishi, uch sifatli unsur bo‘lgan rajas
(intilish), tamas (qorong‘ilik) va sattva (aniqlik) ta’sirida kelib chiqishi
mumkinligi ta’kidlanadi. Har bir ashyoda, uning xususiyatiga muvofiq bu uch
unsurdan biri ko‘proq bo‘ladi. Sankxya prakriti bilan bir qatorda, dunyoning
moddiy asosidan mustaqil bo‘lgan purushi (mutlaq ruh)ning mavjudligi ham tan
olinadi. Agarchi purushi, uning tufayli mavjud bo‘lgan barcha ashyo va
mohiyatlar tarkibida ishtirok etsa ham, uni ko‘rib yoki tutib bo‘lmaydi. Prakriti
bilan purushining qo‘shilish vaqtida 25 asos paydo bo‘ladi. Ular orasida moddiy
(suv, tuproq va shunga o‘xshash) ashyolar bilan bir qatorda ruhiy mohiyatlar (o‘z-
o‘zini anglash, aql) ham vujudga keladi.
Mavzuni o‘zlashtirish uchun savollar
1. Hind moddiyuncha ta’limotlarining asosi nima?
2. Lokayata ta’limotiga ko‘ra, inson nimalardan tashkil topgan?
3. Vaysheshika falsafasida borliq muammosi qanday hal qilingan?
4. Nyayada bilimning to‘rt manbasi nimalar?
5. Mimansa so‘zining ma’nosi nima?
6. Vedantaga qaysi ta’limot asos bo‘lib xizmat qilgan?
7. Prakriti nima?
8. Mumtoz falsafiy maktablar hind ma’naviy hayoti taraqqiyotida qanday
ahamiyatga ega?
Do'stlaringiz bilan baham: |
