Finans hám finanslıq munasábetlerdiń xarakterli belgileri

41. Mámleket byudjetiniń basqa ekonomikalıq (finanslıq ) kategoriyalar menen baylanısqanlıǵı. Agar moliya iqtisodiy kategoriya sifatida e’tirof etilgan bo’lsa, davlat byudjeti bu kategoriyaning tarkibiy qismi, ko’rinishlaridan biridir. O‘z navbatida, davlat byudjeti o’ziga tegishli bo’lgan (byudjet) kategoriyalarni vujudga keltiradi. Ular davlat byudjeti deb nomlangan kategoriyaga nisbatan ma’lum darajada bo’ysunuvchanlik xarakteriga ega bo’lib, uning tarkibiy qismlari sifatida maydonga chiqadi. Iqtisodiy kategoriya sifatida ish haqi ham davlat byudjeti bilan uzviy bog’langan. Xususan, ijtimoiy sohada faoliyat ko’rsatayotgan xodimlarning ish haqi fondini shakllantirishda davlat byudjetining mablag’lari hal qiluvchi rol o’ynaydi.
42. Mámleket byudjetiniń funktsiyaları. Mámleketlik byudjet finanstıń quramlıq bólegi sıpatında, onıń basqa bólimleri qatarı eki túrli funkciyanı atqaradı:bólistiriw;qadaģalaw.
43. Mámleket byudjetiniń bólistiriw hám qadaǵalaw funkciyaları, olardıń xarakterli ózgesheligi. Mámleketlik byudjettiń bólistiriw funkciyası arqalı onıń ózgesheligi úyreniledi. Bul mámleketlik byudjet tárepinen ámelge asırılıp atırģan bólistiriw qatnasıqlarınıń mazmunına baylanıslı. Mámleketlik byudjet arqalı ámelge asırılatuģın bólistiriwdiń bul processiniń aralıq basqıshı bolıp esaplanadı. Sonıń ushın da mámleketlik byudjettiń bólistiriw funkciyası ózine tán qásiyetlerine iye bolıp, onnan bólistirilgen jalpı ishki ónimdi qayta bólistiriwde paydalanıladı. Eger bólistiriwdiń birinshi basqıshta byudjet qarjıları milliy daramatta mámlekettiń úlesi sıpatında payda bolsa, onıń ekinshi basqıshında bolsa, usı úles bólimlerge bólinedi hám kóp sanlı kanallar arqalı túrli ilajlardı finanslastırıwģa hám fondlardı qáliplestiriwge baģdarlanadı. mámlekette jaratılģan jalpı ishki ónimniń ayrıqsha alınģan bir bólimi bólistiriwdiń byudjet mexanizmi arqalı bir neshe márte bóliniwi múmkin. Bul mámleketlik byudjettiń bólistiriw funkciyasınıń birinshi xarakterli qásiyeti bolıp esaplanadı. Ámelge asırılıp atırģan operaciyalar kóleminiń keńligi, pul aģımlarınıń keńligi hám shólkemlesken maqsetli fondlarınıń hár túrliligi mámleketlik byudjet bólistiriw funkciyasınıń ekinshi qásiyeti bolıp esaplanadı. Mamleketlik byudjettiń bólistiriw funkciyasınıń úshinshi xarakterli qásiyeti sonnan ibarat, bunda bólistiriwdiń tiykarģı obekti bolıp jámiyettiń sap dáramatı maydanģa shıģadı. Byudjet arqalı salıqlar formasında fizikalıq shaxslardıń dáramatları da qayta bólistiriledi. Sonday-aq, byudjet mexanizmi arqalı xojalıq júritiwshi subektler ortasında da qarjılar qayta bólistiriliwi múmkin. Mámleketlik byudjettiń qadaģalaw funkciyasıda ózine tán qásiyetlerge iye. Byudjettiń milliy ekonomika menen óz-ara baylanıslıģı qayta óndiristiń barlıq bólimlerinde jaģdaydıń qanday ekenligi haqqında maģlıwmatlar menen turaqlı támiyinlep turadı.Qarjılardıń byudjetke kelip túsiwi, byudjet assignovaniyalarınıń baģdarı hám olardan paydananıw, islep shıģarıw, bólistiriw, almasıw hám tutınıwdaģı nátiyje hám kemshiliklerdi sáwlelendiredi.