Firm so‘z bo‘lib

Foyda — bu ishbilarmonligi, kapital sarflab tavakkaliga xatarli
ishga qo‘l urgani uchun tadbirkorlarga tegadigan pul mukofotidir.
Ish kuchi egasi ish haqi degan daromad olsa, firma egasi foyda
shaklidagi daromadni oladi. Foyda, birinchidan, kapitalning,
ikkinchidan, ishbilarmonlikning mahsulidir. Foyda deganda, odatda,
iqtisodiy foyda tushuniladi.
Foyda (F) daromad (D) bilan xarajat (X) o‘rtasidagi farqqa teng
bo‘ladi, ya’ni F=D–X.
Daromad Xarajat Foyda
Foyda miqdori narxga nisbatan to‘g‘ri mutanosiblikda,
xarajatlarga nisbatan teskari mutanosiblikda o‘zgaradi.
Foydaning miqdori unga ta’sir etuvchi omillarga bog‘liq bo‘ladi.
Bular narx va xarajatdir. Shunga binoan iqtisodda shunday qoida mavjud:
Xarajatlar o‘zgarmagan taqdirda tovar narxining ortishi foydani
ko‘paytiradi, uning pasayishi foydani kamaytiradi. Bordi-yu narx
4 0
o‘zgarmagan sharoitda xarajatlarning ortishi foydani kamaytirsa, ularning
pasayishi foydani ko‘paytiradi. Har ikkala holda ham F=D–X
bo‘lishi saqlanib qoladi. Narx va xarajat foydani qarama-qarshi yo‘nalishda
o‘zgartiradi. Xarajatning ortishi foydaning qisqarishini bildiradi (4.1-rasm).
Birinchi 3 ta ustunda narx o‘zgarmagan holda (P =100) xarajatning
ortishi va pasayishining foydaga ta’siri ko‘rsatilgan. So‘nggi 3 ta ustunda
xarajat o‘zgarmagan holda narx ortishining foydaga ta’siri ko‘rsatilgan.
Foyda ortib borishi uchun narx pasaygan taqdirda xarajat undan
ko‘proq pasayishi zarur (P=–5% bo‘lsa, X=–8%) va shuningdek,
xarajat oshgan taqdirda narx undan ko‘proq ortishi kerak (X=+10%
bo‘lsa, P=+12%). Bu tushunarli, chunki qanchalik P>X bo‘lsa,
shunchalik ularning farqi — foyda ortib boradi. Xarajatning foydaga
ta’sirini mehnat unumdorligi yuzaga keltiradi.
Mehnat unumdorligi xarajatlarni pasaytirish orqali foydani