Fizika kafedrasi ergasyev Sh.,Saidov Q. S

 
Kerakli asboblar: mikroskop, yorug`lik filtrli, yorug`lik manbai (chug`lanma 
lampa), masshtabli lineyka. 
Asbobning to`zilishi va ishning bajarilishi. 
Yassi parallel plastinka bilan tekshiriladigan linza maxsus qiskich vositasida 
mahkamlanib mikroskop stolchasiga 20°-30
0
burchak ostida deyiladi. Linza bilan 

---

plastinkaning tegib turgan joyi mikroskopsiz ham qora dog` bo`lib ko`rinadi. Shu 
dog`ni mikroskop ob`ektivining o`rtasiga to`g`rilash kerak. Yorug`lik manbaini 
yon tomondan shunday o`rnatish kerakki, linzadan qaytgan yorug`lik mikroskop 
tubusidan o`tib, ko`rish maydonini yoritsin. Bu holda mikroskop okulyaridan 
qaralganda Nyuton xalqalari ko`rinishi kerak. Agar ular aniq ko`rinmasa, 
mikroskop fokuslanadi. Linzani stolcha lineyka ustida siljitish yo`li bilan 
manzaraning markazi shkala krestining markazi ostiga to`g`rilanadi. O`lchashlarni 
monoxramatik yorug`likda o`tkazish uchun manzara yorug`lik filtri orqali 
kuzatiladi. (qizil filtr KC – I4 uchun λ=6400 A). bir nechta (6-7 ta) qora 
xalqalarning vaziyatlari shkala bo`yicha chap va o`ng tomonlardan yozib olinadi. 
Bu vaziyatlarning ayirmasi xalqaning diametrini beradi. Diametrlar avval 
mikroskop okulyari shkalasining bo`limlari hisobida o`lchaniladi. Keyin bir 
bo`limning millimeter hisobida qiymati aniqlanib Nyuton xalqalarining radiuslari 
millimetrlar hisobida topiladi. Misol uchun quyidagi rasmda manzaraning bir qismi 
ko`rsatilgan. Bu rasmda birinchi xalqaning diametri: 
=6,2-3,7=2,5 bo`linma; 
2- xalqaning diametri: 
=6,8-3,1=3,7 bo`linma
3-xalqaning diametri: 
= 7,3-2,6=4,7 bo`linma 
O`lchangan kattaliklar quyidagi jadvalga yoziladi.
№ 
chap 
O`ng 
𝙙
1
r
1
r=αr
1
1 
2 
3 

---

α- bir bo`limning mm hisobda olingan qiymati. α ni toppish uchun 
mikroskop stolchasiga millimetrli bo`limlarga ega lineyka yoqi millimetrli qog`oz 
qo`yiladi. Mikroskop fokuslanib I mm okulyar shkalasining nechta n bo`limi 
to`g`ri kelishligi sanaladi va α=1/n (mm) dan α aniqlanadi. Xalqalar radiuslarini 
ikkita-ikkitadan olib (2) formula bo`yicha linzaning egrilik radiusi R hisoblab 
topiladi. Hisoblangan qiymatlar jadvalga yoziladi.
№ 
m 
n 
R
mn
R 
o`r.
ΔR 
∙100% 
1. 
2. 
NAZORAT SAVOLL AR. 
1. Yupqa qatlam (plyonia)lar rangini tushuntiring. 
2. Yupqa plastinkalardan qaytgan nurlar interferensiyasida optik yo`llar 
farqini ifodalovchi formulani keltirib chiqaring. 
3. Teng og`malikdagi va teng qalinlikdagi polosalarning hosil bo`lishini 
tushuntiring. 
4. N'yuton xalqari qanday hosil bo`ladi? 
5. Qaytgan yorug`likda kuzatilayotgan qorong`i N'yuton xalqalarining 
radiusini toppish formulasini keltirib chiqaring. 
6. Nima uchun qaytgan yorug`likda markaziy N'yuton xalqasi qorong`i 
bo`ladi? 
Adabiyotlar / 1,2,3,10,14 /. 

---