Fizika kafedrasi ergasyev Sh.,Saidov Q. S

 
4-ISH.  DIFRAKSION P AN J AR A YORDAMIDA YORUG`LIK-
NING TO`LQIN UZUNLIGINI ANIQLASH. 
 
IshnIng maqsad i: Fraungofer difraksiyasini o`rganish va difraksion panjara
yordamida yorug`likning to`lqin uzunligini aniqlash.
KIRISH. 
Bir-biridan qat`iy bir xil masofada joylashgan juda ko`p parallel bir xil 
kenglikdagi tirqishlar to`plamiga difraksion panjara deb ataladi. Odatda difraksion 
panjaralar yassi shisha plastinkalarga maxsus bo`lish mashinialari yordamida 
parallel shtrixlar chizish yo`li bilan yasaladi.Yaxshi difraksion panjaralarning bir 
millimetrida 1000 dan to 1500 gacha shtrixlar chizilgan bo`lishi mumkin. Shtrixlar 
xira bo`lganligi tufayli tushayotgan yorug`likni qariyb o`zidan o`tkazmaydi. 
Shtrixlar oralig`i esa yorug`likni bemalol o`tkazadi va tirqishlar deb yuritiladi. 
Difraksion panjaraning,as osiy parametrlari bo`lib shtrixlar soni N va panjara 
doimiysi (ba`zida panjara davri deb ham yuritiladi) lar hisoblanadi. Agar shtrixlar 
enini α bilan bilan,tirqishlar enini esa β bilan belgilasak,difraksion panjara 
doimiysi d ularning yigindisiga teng bo`ladi, ya`ni d=α+β 
Difraksion panjara odatda Fraungofer difraksiyasi o`rinli bo`ladigan 
sharoitlarda yorug`likning to`lqin uzunligini aniqlash maqsadida qo`llaniladi. 
Ma`lumki, Fraungofer difraksiyasi panjaraga yassi to`lqin sirtiga ega bo`lgan 
parallel yorug`lik nurlari dastasi tushib, kuzatish nuqtasi amalda cheksizlikda 
joylashgan holda o`rinli bo`ladi. Bu holda kuzatish yo`nalishi difraksion panjaraga 
o`tkazilgan normal va difraksiyalangan nurlar yo`nalishi orasidagi 
burchak 
orqali aniqlanadi. Nurlarning boshlang`ich yo`nalishidan og`ishi tirqishning eni va 
yorug`likning to`lqin uzunligiga bog`liq bo`ladi. 
Difraksion panjaraga yorug`lik nurlari perpendikulyar yo`nalishda tushganda 
yorug`likning to`lqin uzunligi, panjaraning doimiysi va nurlarning og`ish burchagi 

---

(difraksiya 
burchagi) 
orasidagi 
bog`lanish 
difraksion 
maksimumlarning 
vaziyatlarini aniqlovchi quyidagi tenglama orqali ifodalanadi:


m
d


sin
Bu yerda: d - difraksion panjara doimiysi, 

- difraksiya burchagi, 

- yorug`lik 
to`lqin uzunligi, m - spektr tartibi. 
Panjarani yoritish uchun to`lqin uzunliklarining diskret qatoridan iborat 
bo`lgan yorug`lik quldadilsa m ning 0 teng bo’lmagan bir xil qiymatida difraksiya 
burchaklarai to`r li to`lqin uzunliklari uchun turlicha bo`ladi, yaniy yorug`likning 
chiziqli spektrga ajralishi kuzatkladi har bir chiziqning to`lqin uzunligi bosh 
maksimumlar tenglamasidan hisoblanishi numkin. 
(2) 
Kerakli asboblar: difraksion panjara, Gonometr chiziqli spektr beradigan 
manba.