Flot a chalinar, aftidan, saroy ostidagi yergulalarda asla asozlar ishlamoeda edi

Mutaraddid—besaror. dari Ali ^ushchi bilan yuzlashganda bu dargo^i tabarrukda k^ilgan a^du i^rorini tardid^VII silgandur?
Salo^iddin zargar tili kalimaga kelmay guldirab k,oldi:
—Beayb parvardigor... osiy banda... guno^ini afv et- gaysiz, pirim!
—Osiy banda,—dedi \azrat so^olini serkillatib.— Seni yaxshi bilamen, zargar. Ul takabbur sho^ni pushti- pano^ aylab, uning me^ri muruvvati ila boylik ortti- rib, endi tavba-tazarru ^ilasen! .
—Pirim. Sado^ati zoxir ^ulingiz...
Salo^iddin zargar ikki bukilganicha peshanasini gi- lamga ^uyib, jim ^oldi. Mud^ish kurnuv uni gangitib ^uygan, xayolida fa^at: "Yo rabbano. Uzing shafe bulgay- sen!” degan fikr takrorlanar, lekin tili kalimaga kelmas edi.
—Innallo^o maassobirin. Sabr diling, zargar...— ^azrat Xomush yostigi ostidan sha^ildogini olib, shatsil- latdi. Eshikda dar^ol yosh murid paydo buldi.
—Devona Dovulbek keldimi?
—Kelmish, pirim.
—Ayt, kirsin.
Salo^iddin zargar kimdir yoniga "gure" etib chukkala- ganini eshitib, ^ur^ibgina kuz ^irini tashladi. Uning yonida juldur kiyimli darvesh emas, belita oysimon egri ^ilich ta^an, boshiga dubulga kiygan bir kuzi gilay sipo^ chukkalab utirardi.
—Xush, ^ocho^din xabar topdingmi, darvesh?
—Yus, pirim...
—Bir k,ocho^ ^arno^iyni topolmasang... neChun seni ^alandarboshi ^ildim? Nechun uddaburon deb, Kuksaroyga yasovulboshi ^ildim, K^apn^ir?
—Guno^kormen, pirim. Ne chora, dorussaltanada tit- magan joyim, kirmagan teshigim ^olmadi...
^alandar K,arno1rayning nomini eshitgan Salo^id- din zargar boshini sal kutarib, >;ulo^ soldi. Nechun- dir nabirasining boyagi suzlari esiga tushib, yuragi shig etdi. »
K^ash^ir utirgan joyida pitirlab:
—Inshoollo^, topamiz, pirim,—deb bidirladi.—Yer yutsa-da, topamiz u badbaxtni.
Janob Xomush kungilsiz tapni boshzd yozda burmozdi bulib:
—Xush,—dedi.—Bu odamni taniysenmi, darvesh?
1^ashzdr Salozdddin zargarga zdyo bo^ib, ishshaydi.
—Bu zoti sharifni tanimaydurgon kimsa butkul Movarounnazdda yuzdur, pirim.
—Bul zotning zurriyoti mavlono Mu^iddin sibeta olingan emish, xabaring bormu?
{^apщirning labidagi tabassum soxta gamginlik bilan almashdi.
—Nadomatlar bulgaykim, bu noxush yumush fazdrga yuklangan edi, pirim.
—Xush? Suzla...
—Mavlono Mu^iddin zdbeda, batavfi^ Ali B^ushchi bilan bir joyda yotibdi, pirim.
—Nechun? Yo cj'pox, zdlinmadimu?
—Yus, suros zdlingandur. Mavlonoga tasannokim, pirimga ^ilgan azdi izdoridin zdytmabdur.
—Bulmasa... sabab zdbega soladur?
^ashzdr yelkasini uchirdi.
—Davlatpano^ buni lozim topsa, bandasi ne zdlsin, pirim? Davlatpano^ aytmishkim, suzlaga suzing zdzdzdt ' bulsa, bu suzni Ali {\ushchining buyniga ^uyasen. Buyniga - ^uyib, ul palidni insofga keltirasen, sung, zdbedin ozod zdlamen...
—Pirim!—Salozdddin zargar ingrab yubordi. U uzini zdzratning oyozdari ostita tashlamozdi edi, lekin janob Xomushning: "Bas! Farmoni zdmoyun amri vojib- dur!" degan xitobini eshitib, yalt etib zdradi.
Salozdddin zargar zdzratning shiddatli chezdasidan, allazdnday ilzdm bilan porlagan sezdli nigozddan kuzlarini olib zdcharkan: "Yo rabbiy! Uzing madad zdl- gaysen!—deb pichirladi.—Nechun Ali K^ushchining suzini bularga yetkazdim? Nechun aning sirini ochdim?.."
—Kuzingni art, zargar!—dedi zdzrat.—Ul osiy zur- riyotingga zdfzi zdmoyatni bandasidan ermas, tangri taolodan suragaysen. Kalimai shazddatni arz ^ilib, laylu nazdr istigfor aytgaysen. Urningdan tur, ey bandai beroz^.
Salo^iddin zargar nigozdni chulgab olgan tuman ora­sidan eshikni arang topdi va gandiraklab xonadan chizdi. Dazdizda kuksini changallaganicha bir zum devorga suyanib turdi. Shu payt suli yon chun.agidagi tilla uzuklarga tegdi, gegdi-yu, kungli bir xil bulib ketdi. Pirita atagan uzuklarni bermay nayta olib ketish yomon bir narsaning alomati edi. U bir uyi naytib kirmo^chi buldi-yu, jur’at etmadi. Yuragini chulgab olgan mud^ish tuygudan darmon- sizlanib, gandiraklay-gandiraklay uydan chik^i.
11
Xuftonda usta Temur Samarnandiyning goridan chi^ib ketgan K^alandar ^arnoniy tun yarmidan oshganda n^ay™b keldi-da, bosnonning yonidagi pustakka yuztuban tushib yotib oldi. Ustaning sa vol iga n^isN^agina nilib: mavlono Muniddin nam zindonga tushibdi, otaxon, deb NU^Ya N^olai- U xayolan n^amon Saloinddin zargarning bogida yurar, kuz oldida namoy Xurshida bonuning yosh bilan yuvilgan ma’yus yuzi turar, NUDOL-lari ostida n^amon uning uksik ovozi ya igrar edi.
Bukun u mavlono Muniddinning uyiga ikkinchi marta bordi, borib yana tunov kungiday bonka naragan tanish darchani chertdi. Odatdagiday uch marta chertdi. Xurshida bonu uni kutib utirgan, ekanmi, laiza utmay bog eshik ochilib, kimdir chindi. Kobuliy kavushlarning yengil "ship-ship"idan*’1^alandar darnol tanidi: bonu!
Xurshida bonu bir-bir bosib kelib, yongon tagida turgan ^alandar K,arnoniyning ruparasida tuxtadi. U salom berdimi, yunmi, ^alandar bilmay n^olDⁱ- Bonu, guyo salom nilgandzy, boshini egganicha jimgina turardi. Egnida tupigiga tushgan uzun kuylak ustidan kiygan nora baxmal mursak, boshida rumol urniga n°R^a duxoba spin- chin, ^atto, yuziga tutgan narir ipak durra nam nop-nora bulib tuyuldi K,alandarga. ^orongida uning yuzi anin kurinmas, lekin duxoba yopinchin uragan boshini egib, jimgina turishi yaxshilikdan darak bermas edi. K^alandar nurunshagan lablarini yalab:
—Inshoollon, yaxshilik bulgay,—dedi. —Mavlono... naytdimi, bonu?
Xurshida bonu sekin bosh chaynadi:
-Iun...
—Astagfirullo! Nechuk?
Xurshida bonu boshini kutarib n^aRadⁱ- Uning yirik onu kuzlari n°R°^ngiD^a n^anD^aydir sovun nur sochib, yaltillab ketganday tuyuldi.
—Men saydan bilay? ^ar nechuk, mavlono Ali ^ushchiga chos sazigan kimsani zindonga tashlamaslar...
K,alandar uzini tu tol may:
—Vodarig!—deb yubordi. Bonuning suzlaridagi alAmli ta’na uning yuragiga zasarli nashtar bulib sadaldi. Xurshida bonu bugilib ketayotganday entikib-entikib na- fas olardi.
—Siz... sursmang degan edingiz... Dadangizga shikaet yetmaydi, tezda saytadi, degan edingiz. K,ani saytgani?
^alandar, yuragi uvishib, bonuning chasnab turgan kuzlaridan kuzini olib sochdi.
—Gofil banda, gunotsimdan utgaysiz, bonu...
—Dadam bechora nogiron bir odam. U kishini zindonga solib, chiritamen deb, . sursitmos osondur. Birok; ollo shotsid: u zot uz vijdonini sotmaydi. Uz asbobiga xiyonat silmaydi...
Xurshida bonu kuz yoshlaridan "tip" bugilib, gapirol- may soldi. ^alandarning kuksiga sadalgan zasarli nash­tar, guyo buralib-buralib yuragini tilka-tilka silib yuborganday buldi.
—Kechirgaysiz, bonu,—zurga deya oldi u. —Men uylagan edim, gofil banda...
—Nogiron, ojiz odam zindonga sanday bardosh sila- di?—dedi Xurshida bonu.—^oli ne kechadi? Bechora ogam!
Bu safar bonuning alamli ovozi K^alandarga nechundir darvoza oldidagi usha mash’um uchrashuvni eslatdi. Ushanda sam bonuning "mirzam!" deb chatsirgan ovozi alamli faryodga tula edi, sozir sam. Garchi u sozir otsista ga pirsa sam, s^zlarida usha dard, usha faryod, yus, sandaydir chusur bir iltijo bor, guyo boshiga tushgan bu savdoda yolgiz undan, K,alandardan najot kutardi!
Evos! ^alandar bonuga, yuzini kaftlari bilan yashi­rib, unsiz yiglayotgan bu sanamga nima deydi? Uni sanday yupatadi?
K,alandar, guyo motam tutganday sora liboslarga uranib olgan bu nozik sanamni bagriga boeib, yosh tula kuzlaridan upib tinchitgisi kelar, allasanday dil suzlarini topib, yupatishni istar, lekin, kungliga sat- tis ozor bergan odam, unga yatsinlashishga jurat silolmas edi.
—}\uying, bonu, yiglamang,—dedi u nisoyat.—Noumid shayton. Olloning mesri daryodur...
Bonu unsiz titrab yiglashda davom etar, uning suzlariga sulos solmas edi.
—Inshoollo^, biz ^am ^arab turmasmiz. Bir yulini topamiz, ^arakat ^ilamiz, bonu...
Xurshida bonu boshini bir tomonga egib, unga ^iyo boodi. Uning yosh tuda kuzlarida umid uch^unlari mil- tiradi.
—Bobom bechora ^ayga borishni, kimga arz ^ilyshni bilmaydur.
—^a, ^iyin,—dedi K,alandar figoni chi^ib,—bu be- ra^m mustabid barcha ilm a^lini yu^ ^ilmooda jazm etgandur. Ustod yo^an ilmu ma’rifat mapgalin sundirib, butkul Movarounna^rni zulmat ^a’riga chuktirmet^a azm ^ilgandur. Lekin, iyupoollo^, bu ^ora niyatiga yetmas! Zero, ma’rifat mapgalin uchirib, elni zulmatga solmo^ni niyat silgan birdan-bir mustabid mash’um ma^sadiga yetmagandur!..
^alandar buning ^ammasini yonib-urtanib gapirdi-yu, birdan jim g^oldi: uning oldida bosh egib pi^-pi^ yiglab turgan bu sanam undan bunday ulug xitoblar emas, kungliga tasalli beradigan suzlarni kutar, najot ti- lardi.
—Inshoollo^, bir yuli topilib solar, bonu,—dedi u.—Suzimga inoning, biz ^am g^arab yotmasmiz, shu bu- kundan ^arakat ^ilamiz...—^alandar suzini tugatolmadi. Shu payt, bog eshik shara^lab ochilib, oldin ayol kishi, uning ketidan yana bir odamning soyalari kurindi.
—Xurshida! K^aydasen, bolam?
—Enagam! Buvam!—^ur^ib shivirladi Xurshida bonu. U yulini ^alandarning kuliga ^uydi. Bonuning muloyim kafti chugday edi.
K^alandar chugday yongan bu ^ullarni ^isarkan, butun vujudi lovillab ketdi.
—^ur^mang, bir yulini ^ilamiz, bonu! Men tagin kelamen!..—U or^aga tisarilib, uzini daraxtlar panasiga olarkan, Xurshida bonuning:
—Labbay, buvajon!—degan muloyim tovushini eshitdi.
KDlandar ^orongi kuchalardan, pana-passam joylardan yurib, or^aga ^aytarkan, xayolidan: "Ne silmo^ darkor?" degan bir fikr chi^mas, nigo^i oldidan bonuning yosh bilan yuvilgan ma’sum che^rasi kstmas edi. Uning ^ulok^ari ostida ^amon bonuning achchi^ ta’nalari yangrar edi, lekin bu suzlar ^anchalik alamli bulmasin, K,alandar bukun bir narsani ani^ sezdi: bonu undan nimanidir kutar, unga suyanmos istardi. Bu istak, Xurshida bonuning ovozidagi bu pin^oniy iltijo uni sam suyuntirar, e^am alla^anday chuchitar, "Ne ^ylmo^ darkor? Bu ikki ustodni ^anday sutsarmo^ kerak?" degan fikrni k;ayta-k;ayta esiga solib, yuragini zir^iratar edi.
^alandar tusatdan oldinda "yars" etgan olov kurib, tuxtadi. ^ullarida mapgal ushlagan ikki navkar unga yetmay chapga burilib ketdi.
U ^ayoщsa ketayotgan edi? Boshi ogib ^ayos^a kelib ^oldi? >^a, u Tillabibidan xabar olgani Guri Amir tomonga, Ali K,ushchining Ossaroy . yonidagi ^ovlisiga ketayotgan edi.
K,alandar yon-veriga sinchiklab ^aradi. U zargarlar rastasidan utib, Kuksaroyga ya^inlashib solgan edi. Ol­dinda, balandlikda, kungurador devor bilan Uralgan sora gumbazlar ^orongida chung ^oyalarday sovuk; ma^obat bilan yuksalib turar, u yerda milt etgan chirok; kurinmas, muazzam saroy, guyo ^ayotsiz tashlandis bir ^asrday jimjit va nanimali tuyulardi...
Guyo tashlandik; ^asrga uxshagan bu saroy, teran sukutga chumgan bu gumbazlar negadir yod bulib ketgan misralarni esiga soldi: