Fundamental va elementar zarrachalar

18 . Tashqi elektr maydonida molekulalarning orientatsion, atom va elektron qutblanuvchanligi
Elektr maydon nima Zaryadlanmagan zarrachalar harakatlanmasa, o’zini atrofida elektr maydon hosil qiladi. p, e bir-biridan mustaqil holda o’z atrofida (yani fazoda) elektr maydon hosil qiladi. Zaryadlangan zarracha o’zini atrofida elektr maydon hosil qiladi.Vektor chiziqlarni elektr maydon kuch chiziqlari deyishi mumkin. Yani vektor chiziq zaryaddan qancha uzoqlashsa elektr maydon kuchsizlanganligini bildiradi, yani zaryadga yaqin joyda kuchli elektr maydon uzoqroq qismida esa elektr maydon(E₁) kuchsiz bo’ladi. Har qanday molekula uchun qutublanuvchanlik xususiyati xos. Biror qutubli molekula elektr maydonga kiritilganda, molekuladagi musbat zaryadlar elektr maydoning manfiy qutubiya, manfiy zaryadlar musbat qutubga baravariga tartibli joylashadi. Natijada molekulani dipol momenti ortadi, chunki dipol uzunligi ortib molekula biroz cho’ziladi.Molekula qutubning bu xilda o’zgarishi oreyentatsion qutublanish (P_o)deyiladi Qutubsiz kovalent bog’li molekula elektr maydoniga kiritilganda ham molekula qutublanishi mumkin. Bunda qutubsiz molekuladagi elektronlar EM musbat qutubiga, yadrolar manfiy qutubga tomon yo’naladi va siljiydi, dipol hosil bo’ladi. Elektronlarning siljishi hisobiga vujudga keladigan qutublanish elektron qutublanish (P_el ) deyiladi. Yadrolarning siljishidan, yoki atomlarning tebranishidan hosil bo’ladigan qutublanish atom qutublanish (P_at)deyiladi. Yoki atom qutublanish boshqa nom bilan deformatsion yoki induksion qutublanish deyiladi.

19.Qutblanuvchanlik anizotropiyasi.
Qutblanuvchanlik - zarralar (atom, ion va molekula)ning elektr maydonda dipol momentiga ega boʻlish xossasi. Elektr maydon (Ye) taʼsirida atom sistemalaridagi elektr zaryadlar siljib, dipol moment (R) induksiyalanadi. Maydon oʻchirilganda induksiyalangan r moment yoʻqoladi. Q. tushunchasi, odatda, doimiy dipol momentiga ega boʻlgan zarralarga, mas, qutbli molequlalarga qoʻllanmaydi. Nisbatan zaif maydonlarda r ning Ye ga bogʻlanishi chiziqli boʻladi va quyidagicha ifodalanadi: r=aYe, (bunda a — hajmiy oʻlchamlikka ega boʻlgan Q.). Baʼzi molekulalar uchun Q.ning qiymati Ye ning yoʻnalishiga bogʻliq boʻladi (ani-zotrop Q). Kuchli maydonlarda r(Ye) bogʻlanish chiziqli boʻlmaydi. Maydon yoqilganda r bir onda paydo boʻlmaydi, uning turgʻunlik vaqti t zarralarning tabiati va atrof muhitga bogʻliq. Statik maydonga Q.ning statik qiymati mos keladi. Oʻzgaruvchan maydonda Q. turgʻunlashishi vaqti t va maydon chastotasi so ga bogʻliq boʻladi. Yetarlicha kichik vaqt va past sh chastotalarda r momentning oʻzgarishlari Ye ning oʻzgarishlari bilan sinfaz bogʻlangan va Q. statik Q. bilan mos tushadi. Juda yuqori so va katta x vaqtlarda r moment umuman hosil boʻlmasligi mumkin (zarra maydonni "sezmaydi"), Q.ning elektron, ion va atom xillari bor. Elektron Q.ga sabab Ye maydonda elektron qobiqlar atom yad-rosiga nisbatan siljishidir. I o n Q. (ion kristallar) da turli ishorali ionlar muvozanat vaziyatidan qarama-qarshi yoʻnalishlarda siljiydi.