Fundamental va elementar zarrachalar

3.Moddalarning agregat va fazoviy holatlari.
Moddalarning fazoviy holatlari: Moddalar turli xil fizikaviy va agregat holatlarda boladilar. Har bir agregat holat atomlar, ionlar yoki molekulalarning katta toplami sifatida namoyon boladi. Zarrachalar orasidagi masofa va tasir kuchlarining qiymatiga qarab moddalar qattiq, suyuq yoki gazsimon holatda boladilar va bu holatlarda moddaning berilgan vaqtda bolish yoki bolmasligi temperaturaga va tashqi bosimga bogliq. Qattiq holat. Juda past temperaturalarda aksariyat moddalar qattiq holatda boladilar. Bu agregat holatda zarrachalar orasidagi masofani zarrachalar olchamlari bilan taqqoslasa boladi. Ortacha tortishish potensial energiyasi zarrachalarning ortacha kinetik energiyasidan koproq:U-potensial energiya; -kinetik energiya.Zarrachalar ortasida tasir qilayotgan tortishuv kuchi ularni muvozanat masofasi yaqinida ushlab turadi. Potensial chuqurlik sayoz, uncha chuqur emas. Qattiq holdagi moddaning shaklini mexanik kuch vositasida ozgartirish juda mahol masala. Fazoviy holatlari boyicha qattiq moddalar amorf holatda (shisha, kopchilik polimerlar) va kristall holatda bolishi mumkin.Suyuq Bu oraliq holatdir. Past temperaturalarda yani suyuqlanish temperaturasiga yaqin hollarda suyuqliklarning xossalari qattiq holat xossalariga yaqin boladi (tartiblilik, zichlik, elektr otkazuvchanlik, siqiluvchanlik). Qaynash temperaturasi yaqinida suyuqliklar buglarga oxshaydi. Suyuqliklarda metallardagi muvozanat holati yaqinidagi tebranma harakat modda zarrachalarining translyatsion (sakrab bosh joyga otish) harakat bilan almashadi. Gaz holat eng oddiy holat bolib, Mendeleev-Klapeyron tenglamasi uning holat tenglamasidir. Real sistemalar uchun pvqnRT orniga (pQ)(v-v)qnRT (Van-der-Vaals) tenglamasidan foydalanamiz. -ichki bosim deyiladi, v-esa molekulalarning xususiy hajmi vo bilan vq4NAVo ifodasi orqali bog’langan. Plazma holat moddaning juda yuqori temperatura uchun xos bo’lgan holatidir. Тermoyadro reaksiyalari modda plazma holatda turgandagina ro’y beradi.