Fundamental va elementar zarrachalar

6.Molekulalarning simmetriya elementi.
Molekulalardagi atomlarning joylashishi ma'lum simmetriyaga ega. Mazkur sistemaning simmetriya xilini bilish molekulaning fazoviy buzilishini, turli (optik, elektrik va boshqalar..) xossalarini aniqlash, analiz qilish va oldindan aytib berish uchun xizmat qiladi. Simmetriya elementlarini aniqlash to`g`risidagi gap yuritilayotgan paytda molekularni nuqtaviy kattaliklarga ega bo`lgan sistema deb qaralishi mumkin. Simmetriya operatsiyasi deb, shunday matematik operatsiyaga aytiladiki, uni amalgaSimmetriya markazi i harfi bilan ko`rsatiladi. Molekulada bo`lishi mumkin bo`lgan simmetriya elementlaridan yana biri burib aks ettirish simmetriya elementidir. Buning uchun molekulani avval malum ( burchagiga buramiz va so`ngi struktura elementlarini malum tekislikda aks ettiramiz.Ichki aylanish molekulalar ichida ro`y beradigan hodisalardan bittasidir. Ichki aylanish deb molekulaning ayrim bo`laklarini yani atomlar guruhlarini ichki kinetic energiya hisobiga guruhlarni o`zaro bog`lab turuvchi kimyoviy bog`lar (bular albatta b bog`lar bo`lishi kerak) atrofida bir biriga nisbatan aylanishiga aytiladi. Aylanish davomida bu guruhlar malum qiymatga ega bo`lgan potinsial to`sqinni yengib o`tish kerak. Agar potinsial to`sqining energiyasi 3 kk yaqin bo`lsa, aylanish ozod kechadi. Bunga etan molekulasidagi metal guruhlarining bir biriga nisbatan aylanishi misol bo`ladi. Agar potinsial to`siqning qiymati uchtadan katta bo`lsa, aylanish tormozlangan bo`ladi. Buni 1,2 dixloretan molekulasi misolidako`rish mumkin. Agar potinsial baror 5 dan katta bo`lsa, aylanayotgan guruhlarda fazoviy to`siqlar mavjud bo`lsa, hatto birlamchi bog` atrofida ham aylanish taqiqlangan bo`ladi. Bunday hollarda guruhlar bog`lar atrofida 5 200 buriladilar xolos. Molekulaning bunday konformatsiyasi barqaror bo`lib, molekula qattiq sistema deb qaralishi mumkin. Tebranma harakat qilayotgan 2 atomli molekulaning energiyasini nazariy ravishda Shredinger tenglamasining yechimi yo`li bilan topsa bo`ladi. W to`liq energiya; u (x, y, z) potensial energiya W n (x, y, z) = T kinetik energiya, yani tebranma harakat energiyasi.