G. A. Ergasheva Kichik yoshdagi bolalarni
Download 28.76 Kb. Pdf ko'rish
|
2021-2-сон
|
Образование и инновационные исследования (2021 год №2)
ISSN 2181-1717 (E) http://interscience.uz 125 Abay Kunanbayev qozoq she’riyatining novatori edi. U qozoqcha versifikatsiyaga yangi o’lcham va qofiyalarni kiritdi. U 170 ga yaqin she’rlar va 56 ta tarjima yaratdi. Abayning eng mashhur asari «So’zlar kitobi» yoki «Ta’lim so’zlari» deb hisoblanadi. She’rda ta’lim va milliy dunyoqarash, odob-axloq va qonun muammolarini ko’taradigan 45 ta qisqa hikoyalar va falsafiy risolalar mavjud. Abay Kunanbayev 1904 yil 6 iyulda vafot etdi. Albatta, u XIX asr oxiri - XX asr boshlarida qozoq milliy madaniyatiga katta ta’sir ko’rsatdi. Masalan, 1918 yil fevraldan noyabrgacha Semipalatinskda nashr etilgan qozoq va rus tillaridagi «Abay» adabiy jurnali buyuk shoir va faylasuf sharafiga o’z nomini oldi. Qozoq folklorining o’ziga xos xususiyati, o’zining an’analariga qaramay, Abaydan oldin ham individual ijodkorlikni istisno qilmagan, bu shoirlarning raqiblari sifatida saqlanib qolgan shoirlar, qo’shiqchilar, ertakchilar, bastakorlar, improvizatorlar, ustalar nomi bilan tasdiqlangan. Abay bularning barchasiga mutlaqo yangi sifat keltirdi. U qozoqlar madaniyatiga boshqa obrazlar, syujetlarning shakllari (satira, lirikalar, vahiylar, manzara lirikalari, tan olish), boshqa madaniyat va urf-odatlar g’oyalarini, bu qozoq madaniyatini mumtoz tsivilizatsiyalarning buyuk madaniyati dunyosiga qo’shishni va ikkinchisiga xos bo’lgan ma’naviy tajribalarni qozoqlarning an’anaviy madaniyatiga singdirishni anglatardi. Ushbu xorijiy madaniyatlar orasida arab madaniyati Qur’on va «Ming bir kecha» kabi eng yirik hujjatlarda va shu bilan birga Aristotel va Buyuk Iskandarning ellinizm an’analari. Abay oilasi an’analariga ko’ra, uning ongiga bolaligidan kirib kelgan va Firdavsiy, Sa’diy, Nizomiy, Navoiy, Fuzuliy ijodiga ongli murojaat bilan birlashgan ming yillik fors madaniyati va adabiyoti. Evropa madaniyati va Evropa urf-odatlari bilan bog’liq bo’lgan rus madaniyati olami mutlaqo yangi edi, shu paytgacha qozoqlar uchun Abaydan oldin noma’lum edi. Ammo G’arbni idrok etishning asosi bu chuqur anglangan Sharq, Islomga sodiqlikdir. va u bilan Aristotel va Buyuk Iskandarning ellinistik an’analari. Qozoqlar uchun shu paytgacha Abaydan oldin noma’lum rus madaniyati dunyosi Evropa madaniyati va Evropa an’analari bilan bog’liq edi. Ammo G’arbni idrok etishning asosi chuqur ongli Sharq, Islomga sodiqlikdir. Qozoqlar uchun shu paytgacha Abaydan oldin noma’lum rus madaniyati dunyosi Evropa madaniyati va Evropa an’analari bilan bog’liq edi. Ammo G’arbni idrok etishning asosi chuqur ongli Sharq, Islomga sodiqlikdir. Taqdirning o’zi sayr qilishga mo’ljallangan fitnalar mavjud. Dashtdan O’rta er dengizi tomon Gomerning Polifemasi ko’rinishida ko’chirilgan bir ko’zli hayvon haqidagi afsona singari, Gyotening Rossiya tekisliklari orqali o’tkazgan fitnalaridan biri dasht ko’chmanchilariga Abay tomonidan musiqaga ko’chirilgan taniqli misralar tarzida etib kelgan. Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2021 йил №2) ISSN 2181-1709 (P) 126 Education and innovative research 2021 y. №2 Lermontov Gyotening «G’ayratning tungi qo’shig’i» ni tarjima qilgan, undan Abay o’zining «Karangy tunda tau kalgyp» elegiyasida chetga surib qo’ygan. Bunday mutlaqo boshqa madaniy qatlamlar Abay tomonidan organik ravishda o’zgargan va qozoq urf-odatlari daraxtiga organik ravishda o’rganib qolgan. Aynan shu ijodiy birlashmada Abayning kuchi, uning madaniy ta’sir kuchi, beqiyos umumxalq ijodi topiladi. Qozoq qo’shiqlarining opera bilan o’xshashligi hayratlanarli, ammo Abayning improvizatsiyalari sharoitida bu juda tushunarli bo’ladi. Abayning qozoq madaniyatiga qo’shgan hissasi to’g’risida aytilganlar, agar biz Abayning asari saqlanib qolgan matnlar va ohanglar doirasi bilan cheklanib qolmay, balki uning shaxsiyatining kuchli ta’sirini o’z ichiga olganligini eslatib o’tmasak, bu to’liq mantiqiy bo’lmaydi. U maslahatchi, ertakchi, beg’ubor ustoz, o’qituvchi, iste’dodli yozuvchilarning norasmiy maktabining tashkilotchisi, suhbatlarda, suhbatlarda o’qigan va o’ylagan narsalarini saxiylik bilan baham ko’radigan tarbiyachi sifatida ish yuritgan. Aytilganlarning hammasi, ayanchli yolg’izlik ehtimolini istisno qiladigan xayrixohlik va javoblarning qarshi oqimlari haqida atrof-muhit bilan, odamlar bilan mustahkam ijodiy aloqalar haqida gapiradi. Ammo hayot, bizning ota-bobolarimiz, zardushtiylar, to’g’ri ta’kidlaganidek, faqat yorug’lik printsiplaridan iborat emas, u yaxshilikni yo’q qilishga tinimsiz intilayotgan yovuzlikning qora kuchlari uchun joy egallaydi. Ilgari, bunday holatlar juda sodda tarzda tushuntirilardi, bu esa tajribasiz va hatto murakkab odamlarning ongiga pora bergan. Masalan, Abayning satira va tanqidini, uning siyosiy surgunlar bilan aloqasini yoqtirmagan podshoh ma’murlari borligi aytilgan. Abayni kam ta’minlanganlarga bo’lgan sevgisi va rahmdilligi uchun yomon ko’radigan mahalliy hukmron elita mavjud. Ajoyib sxema, ammo juda soddalashtirilgan va hayotdan uzoq. Unda hayotda hamma narsa ancha murakkab va dahshatli. Axir, qadimda «o’z yurtida payg’ambar yo’q» deb to’g’ri aytilgan. An’anaviy ravishda o’zlarini «fikrlar ustasi» deb biladigan nafratlanuvchilar va xayrixohlar, mayda hasadgo’y odamlar va «tepadan kelgan katta odamlar» Abay atrofida qattiq doirada yopildilar. Haqiqatan ham buyuk inson, «olijanob odam» va Konfutsiyning so’zlari bilan aytganda, «kichik odamlar» sifatida qarama-qarshi bo’lib qolaveradi. Men yosh yuraklarni impulslarga chaqiraman, men insoniyatni boshiga qo’yaman. Kim ochko’z va yuraksiz, U mohiyatan kichik odam. Qozoqlarning insoniy illatlari haqidagi shafqatsiz satrlarni bugungi kunga qadar chizish kerak emasmi? Pul uchun biz har qanday narsani sharmanda qilishdan va hurmat qilishdan |
