G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

Davlat nivelirlash tarmog’iga oid ma’lumotlar 
Nive
li
rlas
h 
klas
si
P
oli
gon 
pe
rim
et
ri 
yoki 
yo’
lni
ng 
uz
unli
gi 
km
Ishlatiladigan 
nivelir
Reyka
Vizir nuri m 
Masofa 
farqi 
1 km yo’ldagi xato m 
Poli
gon 
bo
’yicha
xa
to 
che
ki 
m 
T
ruba
sin
ing 
ka
tt
alas
hti
ris
hi 
S
il
ind
rik 
adil
ak 
bo’
lak 
qiym
ati
Uz
unli
gi 
m 
B
o’
lagi 
Ye
rda
n 
ba
landligi
Uzunligi
S
tans
iyada
S
eks
iyada
Tasodifiy
S
is
tema
ti
k
Normal Chekli
O’rtacha Chekli
I 
3000-
4000 
44
x 
12” 
3 
2 
tom
onli
nivelir
las
h 
shtr
ixi
0,8
50 
- 
0,5 
1 
±1,0 
±2 
±0,2 
±3mm√L 
II 
500-600 
40-44
x 
12” 
3 
-“- 
0,5 
65 
75 
1 
2 
±2 
±4 
±0,2 ±5 mm√L 
III 
150-200 
30-35
x
15” 
3 
2 
tom
on
li 
sha
shka
li
0,3 
75 
100 
2 
5 
±4 
±8 
±0,8 ±10 mm√L 
IV 
100 
25-30
x
25” 
3 
-“- 
0,2 
100 
150 
5 
10 
±10 
±20 
±2 
±20 mm√L 

---

74 
Mahalliy geodezik tayanch tarmoqlari ham planli va balandlik tayanch 
tarmoqlariga bo’linadi. Mahalliy planli geodezik tayanch tarmoqlari, o’z navbatida 
analitik va poligonometrik tarmoqlarga ajratiladi. Aniqligiga qarab bu tarmoqlar 1 
va 2- bosqich poligonometrik va analitik tarmoqlarga ajratiladi. 
Mahalliy balandlik tayanch tarmoqlari geometrik nivelirlash uslubida barpo 
qilinadigan texnik nivelirlash tarmoqlaridan iborat bo’ladi.
6.4-jadvalda shahar, qishloq territoriyalari va sanoat qurilishi maydonlarini 
tasvirga olish uchun ularning katta-kichikligiga qarab o’tkaziladigan tayanch 
tarmoqlari haqidagi ma’lumotlar berilgan. 
Davlat geodezik tayanch tarmoqlarini zichlashtirish maqsadida o’tkaziladigan 
4-klass triangulyatsiya iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo’lmasa, masalan, 
ko’p mablag’ sarflanadigan baland signallar qurishga to’g’ri kelsa yoki cho’l 
6.4 -jadval 
Mahalliy tarmoqlarga oid ma’lumotlar 
Planga olinishi kerak 
bo’lgan territoriya ga 
O’tkaziladigan geodezik 
tayanch tarmoqlari 
Nivelirlash 
tarmoqlari 
Tasvirga olish 
tarmoqlari 
Davlat 
geodezik 
tayanch 
tarmoqlari 
Mahalliy 
tarmoqlar 
20000 va undan katta 
2,3,4, 
I va II 
II, III va IV 
Teodolit yo’li 
5000 
dan 
20000 
gacha
3,4 
I va II 
II, III va IV 
1000 dan 5000 gacha
4 
I va II 
III va IV 
500 dan 1000 gacha 
4 
I va II 
IV 
250 dan 500 gacha 
- 
I va II 
IV 
100 dan 250 gacha 
- 
II 
IV 
100 gacha 
- 
- 
- 

---

75 
joylarda signallar qurish uchun materiallar topilmasa bu tarmoq o’rniga 4-klass 
poligonometrik tarmoq o’tkazilgani ma’qul.
1 va 2-bosqich analitik shoxobchlar triangulyatsiya uslubida ochiq va o’r qir 
joylarda triangulyatsiya va poligonometriya punktlari oralig’ida o’tkaziladi.Ular 
ayrim punkt, qator uchburchaklar yoki bir necha uchburchaklardan iborat bo’ladi. 
Ko’pincha ikki bazis oralig’ida o’tkaziladigan qator uchburchaklar qo’llaniladi. 
Qator uchburchaklar yuqori klass tayanch tarmoqlarini o’tkazish vaqtida aniq 
o’lchangan bazisdan boshlanib yana bazisga bog’lanadi. Ikki bazis oralig’idagi 
analitik tarmoqlarda uchburchaklar soni 10 dan ortiq bo’lmasligi kerak. Ba’zan 
analitik tarmoqlar mustaqil tarmoq tarzida o’tkazilishi mumkin. Bunda ham ikki 
bazis oralig’ida uchburchaklar soni 10 tadan ko’p bo’lmasligi shart. 
Analitik tarmoqlar uchburchakalarning ichki burchakli 30 
o
dan kichik, 120
0 
dan 
katta bo’lmasligi kerak. Uchburchak uchlari qilib, asbob o’rnatilishi mumkin 
bo’lgan va bir-biridan ko’rinadigan nuqtalar tanlanadi. Uchburchak uchlari geodezik 
belgilar bilan uzoq vaqt saqlanadigan qilib belgilanadi. Analitik tarmoqlar 
punktlarining otmetkalari IV-klass nivelirlash natijasida aniqlanadi (6.5-jadval). 
Shahar, qishloq territoriyalarida va sanoat qurilishi maydonlarida 
o’tkaziladigan analitik tarmoqlarga yuksak talab qo’yiladi, chunki bunday 
joylarning yirik masshtabli topografik planini olishga to’g’ri keladi. Shahar, qishloq 
territoriyalari va sanoat qurilishi maydonlarida yuksak aniqlikdagi tarmoqlar ham 
o’tkazilishi mumkin. Bunday tarmoqlarda uchburchaklar ichki burchaklarining farqi 
6.5-jadval