G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

A
)ga, B nuqtaniki esa (x
B
)va (y
B
) ga teng
(2.6-rasm). To’g’ri burchakli yassi koordinata tizimida koordinata boshi qilib 
ihtiyoriy bir nuqta qabul qilinadi. Bunday paytda to’g’ri burchakli koordinata 
mahalliy tizimdagi koordinata deb yuritiladi.  
 
 
 
2.2-jadval
To’gri burchakli yassi koordinata choraklarning ishoralari 
Koordinata choraklari 
Koordinata o’qlari 
absissa-X 
ordinata-Y 
I 
+ 
+ 
II 
- 
+ 
III 
- 
- 
IV 
+ 
- 

---

24 
Qutbiy koordinata. Agar to’g’ri burchakli 
koordinata tizimida o’zaro perpendikulyar (X)va (Y) 
o’qlar o’rniga faqat (X) o’q va koordinata boshlanish 
nuqtasi(o) olinsa, qutbiy koordinata tizimi hosil 
bo’ladi. Qutbiy koordinata tizimida vertikal chiziq 
(OX) qutbiy o’q, koordinataning boshlanish nuqtasi 
(0) esa qutbiy nuqta deb qabul qilinadi. Biror nuqta 
(2.7-rasmda C nuqta)ning qutbiy nuqtaga nisbatan o’rnini aniqlash uchun bu nuqtani 
qutbiy nuqta bilan tutashtiruvchi chiziqning uzunligi (OC) va qutbiy o’q (OX) bilan
(OC) orasidagi burchak (α) o’lchanadi (OC) chiziq radius-vektor, (α ) burchak esa 
oriyentirlash burchagi deb yuritiladi.  
Qo’sh qutbli koordinata. Qo’sh qutbli 
koordinata biror nuqta (C) ning ikki nuqta (2.8-rasmda A
va B nuqtalar)ga nisbatan o’rni qutbiy nuqtalar (A va 
B)dan o’rni aniqlanayotgan nuqtagacha bo’lgan 
chiziqlar (AC va BC) uzunligi (d
1
va d
2
) yoki (AB) chiziq 
bilan (AC) va (BC) chiziqlar orasidagi burchaklar (β
1
va 
β
2
) qiymatlari yordamida aniqlanadi. Bundan tashqari 
(C) nuqtaning o’rnini (AC) va (BC) chiziqlar 
yo’nalishining oriyentirlash burchaklari (α
1
va α
2
) bilan aniqlash mumkin.