Гавай оролларидаги лаваларнинг бир тури -ало


Download 0.76 Mb.
bet65/247
Sana06.04.2023
Hajmi0.76 Mb.
#1333426
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   247
Bog'liq
lug\'at 140 (2)

67 3
атрофида айланади, деган ҳарашлар
ўрта асрларда рад этилди ва шаккоклик, деб бацоланди.
XVII аср бошларида И. Кеплер томонидан сайёралар ҳарақати цонуни
исбот цилинганидан Сўнг гелиоқентрик система назарияси ўзил-кесил
ҳарор топди. «Қатгик Е. структураси
асосан XX асрда сейсмология ютўқлари туфайли аниқлаиади.
Элементларнинг радиоактив парчаланиши хусусияти кашф этилгач, кўпгина фундаментал ҳараш ва назарияларни қайта куриб чицишга тўғри
келди. Ж умладан Е. энг аввал суюц
олов холатда эди, деган тушунча урнига Е. қаттик совуц зарралардан вуж удга келган деган назария пайдо
булди. Т. ж . лари мутлок, ёшини аниқлашнинг радиоактив усуллари ишлаб
чиқилди. Бу эса Е. тарихи цанча давом этганини, Е. юзаси ва багридаги
жараёнларнинг тезлигини аниклаш;
имконини беради. XX асрнинг иккинчи ярмида ракета ва Сўнъий йулдошлардан фойдаланиб, атмосферанинг
юқори қатламлари ва магнитосфера
хакидаги тасаввурлар аник шаклланди.

ЗЕМНАЯ ҚОРА ~ Ер пусти. Ернинг сиртки қаттик; коплами бўлиб,
у юқори мантиядан Мохоровичич юзаси оркали ажралиб туради. Мохоровичич юзаси дан кейин буй лам а ( \ ,р =
7,8—8,2 км/с) ва кундаланг (V»—
4,4—4,8 км/с) сейсмик тўлқинлар тезлиги кескин ошади. Е. п. қатламли
тўзилишига эга. Е. п. нинг кесмаси
икки қисмга бўлинади: юқори — чўкинди қатлам, ўзгармаган ёки кам
ўзгарган (баъзида вулкан жинслари
аралаш маси учрайди) чўкинди жинслар ва магматик хамда метаморфик
жинслардан иборат. Цитъалар ва океанлар Е. п. бир-биридан кескин тафовут қилади. Океан Е. п. т. ж . ларининг ёши 200 млн йил; куруцликдаги Е. п. нинг энг ҳари ётқизиқларининг ёши 3,7 млрд. йилдан кўпрок.
Океан тубидаги Е. п. нинг цалинлиги
одатда 5—12 км. Унинг чўкинди қатламининг калинлиги бир неча юз
метр. Е. п. нинг жипслашган қисми
иккинчи ва учинчи океан қатламларидан иборат бўлиб, цалинлиги 0,5—2
ва 4—6 км ва сейсмик тўлқинлар тезлиги 3,3—5,5 ва 6,5—7,6 км/с. Иккинчи қатлам ўзининг тепа қисмида
толеитли базальтларнинг ёстицсимон
лаваларидан, пастки қисмида эса
долеритлардан иборат. Учинчи қатлам габбродан ташкил топган бўлиб, энг пастки қисмида қатламланган перидотит учраши мумкин. Е. п.
нинг куруцликдаги калинлиги 25 дан
то 75 км, гача, платформаларда —
35—40 км, ёш тоғ иншоотларида эса
55—70 км. Химолай ва Анд торлари
остида цалинлиги —70—75 км. ликдаги Е. п. нинг тўзилишида иккита
асосий кием қатнашади: 1) чўкинди
жинслардан иборат чўкинди қатлами;
2) магматик ва метаморфик ж инслардан иборат жипслашган қатлам. Бу
к.атлам одатда иккига бўлинади: «гранитли» ва «базальтли». Сейсмик тўлқинларнинг тарцалиш тезлиги чўкинди қатламда ўртача —3—5 км/с, «гранитли» қатламда 5,5—6,5 км/с, «базальтли» қатлам да — 6,6—7,2/7,4
км/с га тенг. «Гранитли» ва базальтли» қатламлар оралиридаги Конрад
чегараси доимо ишончли аниқланмайди. Океан ва чуқурликда Е. п. нинг
оралири қисмларида уткинчи турлари
чуқурлик турига ва океан турига
яқин Е. п. лари бўлади. Уларнинг цалинликлари 8—25 км дан иборат.


Download 0.76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   247




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling