Газ саноати хусусида умумий маълумотлар

 
 
 
Текшириш учун саволлар 
1. Нефт берувчанлик ҳозирги кунда жаҳонда қандай кўр-сатгичга эга? 
2. Яқин келажакда сизнингча уни неча % га ошириш мумкин? 
3. Қатламга сув ҳайдаш нефтберувчанликни ўртача неча % га ошира-
ди? 
Таянч сўзлар. 
Нефт бераолишлик, технологик жараён, иқтисодий кўрсаткич, самар-
дорлик, сарф-ҳаражат, наф-фойда, таннарх, қўшимча ҳаражат, асосий 
ҳаражат, дебит, қудуқ дебити, сувланишлик, қудуқнинг сувланиши, ишла-
тишнинг рентабеллиги, қудуқни тугатиш, ўз геологик вазифасини бажар-
ган қудуқ, қудуқни даврий (жорий) таъмирлаш, капитал таъмирлаш, ле-
бедка, лубниратор, манометр, термометр, чуқур манометри, намунали ма-
нометр, фонтан, чуқур насос, поршенли насос, марказдан қочма насос, 
фойдали иш коэффициенти ва ш.к. 
16-МАЪРУЗА. Якунловчи маъруза. 
 
Мана биз ҳозирги давримизнинг энг муҳим муаммоларидан бўлган ва 
яқин келажак учун ҳам муҳим муаммо бўлиб қолган нефт ва газберувчан-
лик коэффициентини ошириш технологияси ва техникасига оид фанни 
қисқача кўриб чиқишга, ҳозирги кундаги мавжуд усуллар, келажак олдида 

---

68 
турган вазифаларга оид мавзуларни бир сидира кўриб чиқишга ҳаракат 
қилдик. Бу мавзуда албатта чет элларда катта тажриба тўпланган ва анча 
нарсаларга эришилган, лекин ҳозирги кунда бизнинг ўша маълумотларга 
эришиш имкониятимиз йўқ. Ўйлаймизки, яқин келажакда ўша маълумот-
лар ҳақида бизда ҳам мақолалар, китоблар чоп қилинса ажаб эмас.
Мавзуни изоҳлаш ва таърифлаш борасида биз қисқача унинг моҳияти 
устида тўхталишга ҳаракат қилдик. Ундан ташқари ушбу фан ва техника-
технологиянинг босиб ўтган тарихи хусусида тўхталдик. Бу борада биз 
ҳозир қандай даражада эканлигимизга назар солдик ва ҳолатимизни 
баҳолашга ҳаракат қилдик. 
Биз нефтберувчанлик ва газберувчанлик коэффициентига таъсир 
қилувчи табиий ва сунъий омиллар хусусида ҳам баҳоли қудрат мулоҳаза 
юритдик. Олдимиздаги муаммоларни чамалашга ҳаракат қилдик. Кела-
жакдаги вазифалар устида бош қотириш хусусида фикрлашдик. Кўпчилик 
мутахассисларнинг фикрича нефтберувчанликни оширишнинг энг кўп 
қўлланган ва катта тажриба тўплаган омилларидан бири бу қатламга сув 
ҳайдаш усули билан уни қазиб олиш усулидир. Маълумки, бу усулнинг 
дастлабки вариантлари рус олимлари томонидан тақдим этилиб биринчи 
марта тажрибада қўлланилган ва вақт ўтиши борасида такомилга эри-
шилган ва янгидан-янги усуллари кашф қилинган. Сўнгра бу усуллар бу-
тун жаҳондаги нефт чиқарувчи мамлакатлар ва ўлкаларга ёйилган ва
қўлланган. 
Кейинчалик вақт ўтиши билан бу борада эришилган мувоффақиятлар 
ва тажрибалар бу усулларни такомиллаштиришни тақозо қилди. 
Қатламга ҳайдалувчи сувни қатламни ишлатишнинг охирги даврлари-
дан эмас, унинг дастлабки даврларидан бошлаш мақсадга мувофиқ экан-
лиги намоён этилди. Бу ишлар албатта амалда қўлланиш ва ижобий 
натижалар бериш билан боғлиқ бўлганлиги учун кенг ёйила бошланди ва 
ҳақиқатан ўзининг самараларини берди. 
Вақт ўтиши билан қатламга ҳайдаладиган сувнинг қовушқоқ-лигини 
ошириш, унинг сиқиб чиқарувчанлик хусусиятларини такомилаштириш 
вазифалари ҳам мутахассислар олдида кўндаланг бўлди. Бу вазифаларни 
эксперимент қилиш ва саноат миқёсида қўллаш ҳам катта аҳамиятга эга
эди. Бу вазифани ҳам баҳоли қудрат бажаришга ҳаракат қилиш олдимизда 
турган вазифалардан эди. Дунё тажрибаси бу ишларни бажаришда ҳам ан-
ча ютуқларга эришганлиги маълум. 
Маълумки, нефт берувчанликни оширишнинг энг асосий омилларидан 
бири қатламнинг ўтказувчанлигини ошириш бўлса, иккинчиси қатламдаги 
суюқлик (нефт)нинг қовушқоқлигини пасайтиришдан иборатдир. 
Қовушқоқликни камайтиришнинг моҳияти катта аҳамиятга эгалиги шунд-
ан маълумки биз ҳаётда турли коллекторлик хусусиятига эга бўлган ҳар 
хил коллекторлар билан мулоқотда бўламиз, ўшалар орасидан нефтни 
чиқаришга эришмоғимиз лозим бўлади. Бу ишни амалга ошириш яъни 
паст ўтказувчанликка эга бўлган коллектор бағридаги қуюқ нефтни чиқа-
риб олиш осон ва енгил ишлардан эмаслиги барчага маълум. Оддий сув 

---

69 
ҳайдаш усули билан ундай нефтни чиқариб олиш мумкин эмас. Шунинг
учун кейинги вақтларда (айниқса 70-йиллардан) нефтни қатламдан ҳар хил 
эритувчилар ёрдамида чиқариб олиш, нефтнинг қовушқоқлигини камайти-
риш учун иссиқлик усуллари билан қатламга таъсир қилиш, нефтнинг 
ювилувчанлик хусусиятини ошириш мақсадида қатламга турли сирт актив 
моддалар ва бошқа таъсирчан реагентларни ҳайдаш устида тажрибалар 
олиб борилди ва амалда қўлланди. Қатламга (СО