Genlardagi oqsil strukturalashni aniqlash. Mundarija: I. Kirish

Оqsillarning uchlamchi strukturasi 
Genlardagi oqsilning to’rtlamchi strukturasi:- yirik malekulali oqsillar 2 ta 
va undan ortiq, ayrim hollarda ko’plab polipeptid zanjir, past molekulyar 
birikmalar, metall ionlaridan tashkil topgan biologik aktiv struktura holatida 
bo’ladi. Undagi har bir polipeptid zanjir protomer yoki kichik birlik deb ataladi.
Оqsillarning to’rtlamchi stpukturasi deyilganda, ana shunday kichik 
birliklardan tashkil topgan oqsil molekulalarining fazoviy konfiguratsiyasi 
tushiniladi. Hozirgi vaqtda 500 ziyod oqsillarning to’rtlamchi strukturasi 
aniqlangan. Ko’pincha molekulyar massasi 50-60 mingdan katta bo’lgan oqsillar 
to’rtlamchi strukturaga, molekulyar massasi undan kichik bo’lganlari asosan 
uchlamchi strukturaga ega bo’ladi.
To’rtlamchi strukturasi eng yaхshi o’rganilgan oqsillardan gemoglabin, 
immunoglobulin, laktatdegidrogenaza, glutamatdegidrogenaza, katalaza, tamaki 
mozaikasi virusiining oqsili va boshqalarni misol qilish mumkin.
6-rasm. Gemoglabinning to’rtlamchi strukturasi (oldida 2 ta gem guruh 
kislorod bilan birikkan holda ko’rsatilgan ).  
Qondagi gemoglabin kislorodni tashuvchi bu murakkab oqsil to’rt 
subbirlikdan iborat bo’lib, alfa va betta polipeptid zanjirlar (globin)dan va oqsil 

---

bo’lmagan temir tutuvchi gemdan tashkil topgan. Bu ikkita alfa va betta subbirliklar 
to’planib biologik faol gemoglabin molekulasini tashkil qiladi. Bu to’la molekula 
ma`lum sharoitlarda, tuzlar ishtirokida yoki pH keskin o’zgarganda alfa va betta 
subbirliklar dissotsiyalanadi. Ular orasidagi vodorod bog’lar uziladi. Ammo aynan 
shu muhitdan tuzlar yoki ta`sir etuvchi pH omillar chetlatilgach qaytadan to’la 
molekula tiklanadi
(sintezlanadi).
7rasm. 
Tamaki mozaikasi virusining nukleoproteini to’rtlamchi strukturasining tashkil