Geo graf iya
Download 147.82 Kb. Pdf ko'rish
|
Geografiya 5-sinf
|
xaritalarda esa ularning m a ’m uriy qism lari (viloyatlari, tum anlari,
shaharlari), asosiy transport y o ‘llari va boshqalar tasvirlanadi. edurtm_uz I q tis o d iy - ijtim o iy g e o g ra f ik x a r i t a l a r d a sanoat k o rx o n ala ri va qishloq x o ‘jalig i ekinlari, transport y o ‘llari shartli belgilar bilan tasvirlanadi. Bu sanab o ‘tilgan barcha xaritalarda m a’lum m avzuga oid geografik narsa (predmet) va hodisalar tasvirlangan b o ‘ladi. Shuning uchun bunday xaritalar m avzuli xaritalar deb ataladi (atlas xaritalarini k o ‘ring). G eografik x aritalar D unyo xaritasi, m aterik va okeanlar xaritasi ham da alohida o ‘lkalar, davlatlar xaritalariga b o ‘linadi. M avzuli xaritalardan tashqari um um geografik xaritalar ham b o ‘- ladi. U larda hududning um um iy k o ‘rinishi, y a ’ni relyef, daryolar, k o ‘l- lar, dengizlar, shaharlar, okeanlardagi yirik oqimlar va boshqalar k o ‘r- satiladi. Bunday xaritalar tabiiy xaritalar deb ataladi. Tabiiy xaritalar ham har xil b o ‘ladi: Dunyo (Yarimsharlar)ning tabiiy xaritasi, alohida m ateriklarning tabiiy xaritalari, ayrim davlat va o ‘lkalarning tabiiy xaritalari (24-rasm). Bundan tashqari yo zu vsiz xaritalar ham b o ‘ladi. Bularda konturlar beriladi, xolos. Ulardan amaliy ishlarni bajarishda foydalaniladi. edurtm_uz 24-rasm. O ‘rta Osiyoning sodda (sxematik) tabiiy xaritasi. 35 G E O G R A F IK XARITALAR G E O G R A F IK XARITALAR X a r ita la r n in g s h a r tli b e lg ila ri. X a ritalard a tu rli p red m et va hodisalarni tasvirlash uchun xaritaning o ‘ziga xos tili hisoblangan shartli belgilardan foydalaniladi. Yer yuzasining relyefi xaritalarda har xil ham da to ‘q-och ranglar b erish bilan tasvirlanadi. B unda 0 m etrdan (dengiz sathidan) 200 metrgacha b o ‘lgan pasttekisliklar yashil rangga, 200 dan 500 metrgacha baland b o ‘lgan qirlar sariq rangga, undan baland yerlar jigarrangga b o ‘yaladi. Har bir rang qanday balandlikni bildirishi xaritaning shartli belgisida beriladi. Bunday belgilar balandliklar sh ka la si deb ataladi. Balandliklar shkalasidan foydalanib, hududdagi har bir nuqtaning balandligini aniqlasa b o ‘ladi. C h u q u r lik la r s h k a la s i ham shunday tu zilg an . B a ’zi b ir to g ‘ cho‘qqilarining balandligi, ayrim okean botiqlarining chuqurligi xa rita va globuslarda m etr (raqam) bilan k o ‘rsatib qo ‘yiladi (atlasdagi xaritadan toping). Yer b ag ‘ridagi foydali qazilm alar (neft, gaz, k o ‘mir, temir, oltin, mis, olmos va boshqalar) xaritada m axsus belgilar bilan k o ‘rsatiladi. X aritalarda turli obyekt va hodisalarning harakati, siljishi harakat edurtm_uz 36 25- rasm. Dunyoning sodda tabiiy xaritasi. y o ‘n a lish i b e lg isi — s tre lk a b ila n ta sv irlan ad i. M asalan, dengiz oqimlari, shamol y o ‘nalishi strelkalar yordam ida k o ‘rsatiladi. A holining irqiy va diniy m ansubligi, issiqlik m intaqalari, tabiat zonalari turli ranglar bilan aks ettirilgan b o ‘ladi. G eografik obyektlar va hodisalar sodda ham da yaxshi k o ‘rinadigan qilib tasvirlangan, m eridianlar va parellellar berilm agan xaritalar ham b o ‘ladi. Ular sodda (sxem atik) xaritalar deyiladi. Bunday xaritalarda sayyohlarning bosib o ‘tgan y o ‘llari, davlatlarning savdo aloqalari, Yer yuzasi relyefining um um iy k o ‘rinishi va boshqalar tasvirlanadi (25- rasm). edurtm_uz Tayanch so‘z va tu sh u n ch alar G eografik x a rita la r M avzuli x a rita la r Tabiiy geografik x a rita la r Shartli belgilar Siyosiy x a rita la r B alandliklar shkalasi Iqtisodiy-ijtim oiy geografik x a rita la r 1. G eografik xarita nim a va u qanday turlarga bo‘linadi? 2. Relyef xaritalarida nim alar tasvirlanadi? 3. Iqlim xaritalarida nim alar aks ettiriladi? 4. Quyidagi jadvalda berilgan ta ’riflarg a «ha» yoki «yo‘q» deb javob bering va javoblaringizni asoslang: Ta’r if «Ha» «Yo‘q» Globusda Janubiy qutb doim yuqori tom onda, Shimoliy qutb esa past tom onda k o ‘rsatiladi. Tabiiy geografik xaritalarga rely ef xaritasi, tuproqlar xaritasini m isol qilish mumkin. M avzuli xaritalarda m a’lum m avzuga oid geografik narsa (predmet) va hodisalar tasvirlangan b o ‘ladi. X aritalarda turli obyekt va hodisalarning harakati, siljishi nuqtalar bilan tasvirlanadi. Xaritalarda turli predm et va hodisalarni tasvirlash uchun xarita ning o ‘ziga xos tili hisoblangan konturlardan foydalaniladi. 37 G E O G R A F IK XARITALAR G E O G R A F IK XARITALAR 'i 11 - § . G E O G R A F IK K O O R D IN A T A LA R Download 147.82 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|