Geog 1 (38-янги). p65

O‘rganilish tarixi. Dastlab arablar, shumerliklar Fors ko‘r-
fazi, Qizil dengiz va Hind okeanida suzishgan (er. av. IV — V
asrlarda) bo‘lsalar, finikiyaliklar (er. av. VI asrda) Hind
okeani orqali Afrikani janubdan aylanib o‘tib, g‘arbdan qaytib
kelganlar.
Eramizning boshlaridan arablar (ayniqsa, VII — XII asr-
larda) Hind okeanini o‘zlashtirdilar. Ular okean qirg‘oqlarini,
orollar, oqimlarni, shamollarni atroflicha o‘rgandilar. Vasko
da Gama Hindistonga dengiz yo‘lini ochdi (1498- y.). Hind
okeanini birinchi bo‘lib A. Òasman (1642 — 1643) g‘arbdan
sharq tomonga (Avstraliya janubiga) suzib o‘tgan bo‘lsa, J. Kuk
(1771 — 1775) okean chuqurligini aniqladi.
Okeanni muntazam o‘rganish XIX asrning oxiridan bosh-
landi. „Chellenjer“ kemasi a’zolari, UNESCO tashabbusi bilan
1960 — 1965- yillarda tashkil etilgan Xalqaro Hind okeani ilmiy
ekspeditsiyasi okean to‘g‘risida mukammal ilmiy ma’lumotlar
to‘pladi.
5 — A. Soatov, A. Abdulqosimov, M. Mirakmalov

---

66
Okean tubi relyefi. Hind okeani tubida uch tarmoqqa bo‘-
linib ketgan tog‘ tizmalari mavjud. Bular Arabiston-Hindiston,
G‘arbiy Hind tog‘lari va Avstraliya-Antarktida ko‘tarilmalaridir.
Okeanning sharqiy qismida Markaziy va G‘arbiy Avstraliya
botiqlari mavjud. Ularni bir-biridan Sharqiy Hind tizmasi
ajratib turadi. Tog‘ tizmalarining kengligi 400 — 800 km,
balandligi 2 — 3 km. Hind okeanining eng chuqur joyi Yava
(Zond) cho‘kmasida bo‘lib, chuqurligi 7 729 m ga teng.
Iqlimi. Okeanning shimoliy qismida suv yuzasining harorati
yuqori +25 +28 °C, janubida esa ancha past. Suvining sho‘rligi
Dunyo okeani o‘rtacha sho‘rligidan yuqori. Qizil dengiz suvi
eng sho‘r (42 ‰), sho‘rligi eng past Bengaliya qo‘ltig‘i (30 —
34 ‰) suvlaridir. Yog‘inlar miqdori ekvatorial mintaqada ko‘p
(3 000 mm gacha), qutblar tomon kamayib boradi. Eng kam
yog‘in shimoli-g‘arbiy qismida (100 mm) kuzatilgan. Okeanda
shimolda subtropik, tropik, subekvatorial, ekvatorial, janubda
subekvatorial, tropik, subtropik, mo‘tadil, subantarktika va an-
tarktika iqlim mintaqalari tarkib topgan.
Organizmlari. Hind okeanining tropik mintaqalarida plank-
tonlar ko‘p. Planktonlar orasida kechasi nur sochadigan turlari
bor. Okean suvlarida baliqlardan sardinella, skumbriya, akula,
kitlar, iliq suvlarda ulkan dengiz toshbaqalari, dengiz ilonlari,
molluskalar (kalmarlar) yashaydi. Dengiz sayozliklarida, mar-
jon riflari atrofida organizmlar eng ko‘p tarqalgan. Bu yerlarda
haqiqiy suvosti o‘tloqlarini uchratish mumkin.