Geog 1 (38-янги). p65

Atama, tayanch tushuncha va nomlar
Sovuq mintaqalar, arktika, subarktika va mo‘tadil iqlim
mintaqalari, iqlim tiðlari.
Nazorat uchun savollar
1. Mo‘tadil iqlim mintaqasida iqlimning qanday tiðlari
bor?
2. Bu mintaqalarda harorat va yog‘inlar miqdori uzoqlik
bo‘ylab qanday o‘zgaradi?
Amaliy mashg‘ulotlar
1. Sovuq va mo‘tadil mintaqalarini yozuvsiz xaritaga tu-
shiring.
2. Daftaringizga iqlim tiðlarini tavsiflab yozing.
53- §. Issiq iqlim mintaqalari
Yevrosiyoning issiq iqlim mintaqalari subtropik, tropik, sub-
ekvatorial (2 tadan) va ekvatorial iqlim mintaqalaridan iborat.
Subtropik iqlim mintaqasi materikning g‘arbidagi Pireney
yarimorolidan to Tinch okean sohiligacha bo‘lgan qismini
egallaydi. Yozda tropik havo, qishda esa mo‘tadil havo massalari
hukmronlik qiladi. Materik ichkarisida yozda tropik havo massa-

---

122
lari ta’sirida harorat +30 +35 °C gacha ko‘tariladi, havo ochiq
bo‘ladi, yomg‘ir juda kam yog‘adi. O‘rta dengiz sohillarida qish
iliq bo‘ladi. Yomg‘ir tez-tez yog‘ib turadi, havoning o‘rtacha
harorati hamma joyda 0 °C dan yuqori. Shuning uchun o‘sim-
liklar vegetatsiyasi (o‘sishi) yil davomida to‘xtamaydi. Yom-
g‘irni Atlantika okeanidan esadigan g‘arbiy nam shamollar kel-
tiradi. Bu subtropik iqlim tiði O‘rta dengizbo‘yi iqlimidir. Gru-
ziyaning Qora dengiz sohillarida ham nam subtropik iqlim
tarkib topgan.
G‘arbdan sharqqa, materik ichkarisi tomon borgan sari ha-
voning namligi kamayib, kontinentalligi orta boradi. Natijada
subtropik mintaqaning o‘rta qismida subtropik kontinental iqlim
tarkib topadi. Bu yerda yoz juda issiq va quruq, qish esa ancha
sovuq bo‘ladi. Yog‘ingarchilik kam, 100 — 150 mm atrofida
yog‘adi. O‘rta Osiyoning janubiy qismlari iqlimi ana shunday
iqlimga to‘g‘ri keladi. Ozarbayjonning Kaspiybo‘yi tekisliklari,
Turkmaniston, O‘zbekistonning janubi quruq subtropik hududga
kiradi.
Materikning sharqiy — Tinch okean sohilidagi subtropik
mintaqada mavsumiy shamollar ta’sirida subtropik musson
iqlimi vujudga keladi.
Tropik iqlim mintaqasi Arabiston yarimoroli, Eron tog‘ligi
va Hind daryosi havzasini egallaydi. Mintaqaning janubida yil
davomida quruq va issiq kontinental tropik havo massalari
tarkib topadi. Yozi juda issiq (+30 +35 °C), qishi iliq (+18
+24 °C) bo‘lib, 500 — 1000 mm atrofida yog‘in yog‘adi.
Subekvatorial iqlim mintaqasi Hindiston yarimorolining mar-
kaziy va sharqiy qismidan Tinch okeanga qadar davom etadi.
Xitoyning janubiy qismi (25° sh. k. gacha), Filiðpin orollari
ham shu mintaqaga kiradi. Bu hududlarga musson iqlim tiði
xos. Yog‘in ko‘p yog‘adi. Yer sharining eng ko‘p yog‘in yog‘a-
digan joyi bo‘lgan Cherrapunjada yillik yog‘in 12 000 mm dan
oshadi.
Ekvatorial iqlim mintaqasi Shri-Lanka oroli bilan Malakka
yarimorolining janubiy qismlari hamda Osiyoning janubi shar-

---

123
qidagi orollarni qamrab oladi. Bu mintaqada yil davomida harorat
yuqori (+24 °C), yog‘in mo‘l (3 000 mm dan ko‘p) bo‘ladi.
Janubiy subekvatorial mintaqaga Yava orolining yarmi va
undan sharqdagi orollar, Yangi Gvineya orolining janubi g‘arbi
kiradi. Iqlimi ekvatorial mintaqa iqlimiga o‘xshash. Faqat yo-
g‘inlar miqdori biroz kam (1 000 — 2 500 mm). Demak, Yevr-
osiyoda beshta issiq iqlim mintaqasi shakllangan bo‘lib, subtropik
mintaqa nisbatan eng ko‘p maydonni egallasa, janubiy subek-
vatorial mintaqa Osiyoda kam maydonda shakllangan.