Geografiya fanini o‘qitishda ilg’or xorijiy tajribalar hamda zamonaviy yondashuvlar. Tayanch tushunchalar

Uchinchi guruh mamlakatlarida geografiya majburiy o‘rganiladigan fanlar 
qatoriga kirmaydi va uni fakultativ mashg‘ulotlar orqali o‘rganish asosiy o‘rinni 
egallaydi. Umuman olganda Yevropa va Amerikaning rivojlangan mamlakatlarida 
barcha o‘quvchilar uchun majburiy bo‘lgan fanlar qatorida, xilma - xil 
murakkablikdagi fakultativ kurslar turi keng tarqalgan.
Jahon tajribasida 3 bosqichli ta’lim tizimi asosiy hisoblanadi, ya’ni: boshlang‘ich 
maktab 1-4 sinf, o‘rta bosqich 5–9 sinf: yuqori bosqich 10-12 sinf.
Har bir bosqichda geografiya ta’limi o‘ziga xos maqsadga ega. Masalan, birinchi 
bosqich maktablarida geografiya ta’limining asosiy maqsadi atrof - muhitni o‘rganish. 
Ikkinchi bosqichda o‘z mamlakatining xo‘jalik hayotini o‘rganish, zarur kasblar haqida 
ma’lumotlar olish, ta’limiy ko‘nikma va malakalarini shakllantirishdan iborat. 
Uchinchi bosqichdagi maktablarda insoniyatning global muammolarini va jahon 
xo‘jaligini o‘rganishdan iborat.
Jahon tajribasida geografiya o‘qitishning ahvoli muhim emas. Shu tufayli uni 
o‘quvchilarga o‘rgatish bo‘yicha 2 fikr (yo‘nalish) tarafdorlari bor.
Birinchi yo‘nalish tarafdorlarining fikri o‘quv rejalarida geografiyani mustaqil fan 
sifatida muntazam o‘qitishni amalga oshirish bo‘lsa, ikkinchi yo‘nalish tarafdorlari 
geografiyani boshqa o‘quv fanlari bilan integratsiya (birikma) tarzida qo‘shib 
o‘qitishni isbotlab berishga urinadilar.
O‘quv fanlarini biriktirish borasida AQSH jahonda yetakchi bo‘lib, 40-50 
yillardagi ta’lim islohotida ko‘pgina fanlar qatori geografiya majburiy o‘rganiladigan 
fanlar qatoridan chiqarib tashlandi va tarix, jamiyatshunoslik bilan birlashtirildi. 
Geografiyani bunday o‘qitish o‘quvchilarga talay qiyinchiliklarni tug‘dirdi. Natijada 
geografiya ta’limining sifati juda pasayib o‘quvchilar zarur ko‘nikma va malakaga ega 
bo‘lmay qoldilar. Masalan, Michigan universitetining geografiya fakultetida o‘qitish 
uchun ariza bergan 400 o‘quvchining yarmi geografiyani faqat boshlang‘ich sinflarda 
o‘qiganlari ma’lum bo‘ldi. Shu tufayli ham hozirgi kunda AQSHda geografiyani 
mustaqil fan sifatida tiklash uchun kurash ketyapti.

---

Jahonning ko‘pgina mamlakatlarida fanlarni o‘rganish ixtiyoriy bo‘lib, o‘quvchilar 
xohish istaklari ostida amalga oshiriladi. Bu guruhga kiruvchi mamlakatlarda majburiy 
fanlar soni 7-8 tadan oshmaydi. Masalan, Finlandiya va Shvetsiyada fin va shved tili, 
iqtisod va sotsiologiya, biologiya, kimyo, ingliz tili, din va sport majburiy fan 
hisoblanadi.