Geografiyasi
4 - § . Yevropa mamlakatlari siyosiy xaritasining
Download 32 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- O jy Savol va topshiriqlar
- 2 5 - §. Yevropa mamlakatlarining tabiiy resurslari
- 2 6 - §. Yevropa mamlakatlari aholisi
- Faks apparatlari, skanerlar va shriftlarni aniqlash sistem alarining Yevropa bozori (mlrd. dollar hisobida)
- ^ Savol va topshiriqlar
- 2 7- §. Yevropa mamlakatlari x o ‘jaligi
- 2 8- §. Sanoati va qishioq x o ‘jaligi
- „ R e n o 44
- Balxatuv
|
2 4 - § . Yevropa mamlakatlari siyosiy xaritasining shakllanishidagi asosiy bosqichlar D u n y o siyosiy xaritasida Y ev ro panin g o 'z o 'r n i bor. XX asrning 80- yillarida bu yerda 32 ta suveren davlat mavjud b o i g a n . 90-yillarning dastlabki davrida esa m am lakatlarning u m u m iy soni 40 ga yetdi. Sobiq Ittifoq tarkibidan B o ltiq bo ‘yi davlatlarining ajrab chiqishi, Yugoslaviya va C hexoslovakiyaning b o i in i s h i q i t ’ada m a m la k a tla r sonini k o ‘payishiga sabab b o l d i . 1989- yilda ikki ne m is davlatlarining q o ‘shilib, yagona G e r m a n i y a F e d e rativ Respublikasining b a rp o qilinishi q i t ’a va j a h o n siyosiy xaritasida katta voqea boidi. XX asrning soiiggi 10 yilida Yevropa va ja h o n siyosiy xaritasida yana ham jiddiy o lzgarishlar yuz berdi. S S S R p a rc h a la n ib , 10 dan ortiq yangi suve ren davlatlar vujudga keldi. S h u la rd a n Yevropa davlatlari qatoriga U krain a, Belarus va M old o va qo'shildi. S h u n d a y qilib, Y evropada yangi XXI asr ara- fasida (Rossiyani hisobga o lm a g a n d a ) jam i 45 m am la k a t mavjudligi qayd etildi. Y evropa kichik m a m la k a tla r o ik a s id ir . A ynan a n a shu q i t ’ad a ja h o n d a g i ,,m ittiu da v la tla r (A n d o rra , S a n - M a r in o , M o n a k o , V a tika n, Lix ten shtey 82 (n )n in g ko'pchiligi joylashganligi so'zim izga dalil bcflishi m u m k in . M a z k u r davlatlardan tashqari hududi nisbatan kichik m am la k a tla rd a n 10 tasining har birining m aydoni 50 m ing kv km d an h a m kichikdir. Shular qatoriga Belgiya, N i d e r l a n d iy a , D a n iy a ( G r e n l a n d i y a o ro lin i h i s o b l a m a g a n d a ) , Shveysariya, Slovakiya, M alta, M a ked o niya , A lbaniya va Estoniya kiradi (taqqoslash u c h u n bir Moskva oblasti m ay d o n i 47 m ing kv km ni tashkil etishini aytib o ‘tish kifoyadir). Q i t ’ada 10 ta m am lak at hud u d i 50 m in g d a n 100 m ing kv km gacha boradi. Bunga Islandiya, Irlandiya, Avstriya, Vengriya, Chexiya, Latviya, Litva, X orvatiya, Bosniya va G e rso g o v in a , Portugaliya m a m la k a tla r id a n ib o ra td ir . N o rv e g iy a , S h vetsiy a, F in ly a n d iy a , B uyuk B rita n iy a , G F R , Italiya, Polsha, R um iniya, Bolgariya, Serbiya va C h e rn o g o riy a Federatsiyasi va G retsiy an in g , y a ’ni ja m i 12 davlatning m aydoni 100 m ingd an 500 m ing kv km g acha o'zgaradi. Faqat Fransiya va Ispaniya davlatlarining hud u di 500 m ing kv km dan oshadi. Yevropada h a r xil shaklga ega b o l g a n m am la k a tla r mavjud. Norvegiya q i t ’ada h u dud i m erid ia n yo'nalishi b o 'y ic h a eng uzun (1750) joylashgan m am la k a td ir. S h u n d a y m a m la k a tla r qatoriga yana Shvetsiya (1600 km ), Finlyandiya (1160 km ), Fransiya (1000 km ), Buyuk Britaniya (955 km ), G F R (850 km ) kiradi. Shu bilan birga Bolgariya va V engriyada ch e k k a n u q ta la r orasidagi m asofa 500 k m d an o shm asligini aytib o ’tish joizdir. N id e rla n d iy a d a esa bu k o 'rsa tk ic h atigi 300 km ni tashkil etadi. Yevropa dunyodagi eng yirik iqtisodiy m arka zla rda n biridir. U n in g ja h o n Y A M M dagi ulushi salkam 9 trln. dollarni yoki jam i Y A M M n in g salkam 1/3 qism ini tashkil etadi. Yevropaga jam i j a h o n savdo aylan m asin ing y a rm i- d a n ortiq qismi t o bg ‘ri keladi. Bu k o'rsa tk ic h b o 'y ic h a u j a h o n n in g boshqa regionlaridan ustun turadi. O jy Savol va topshiriqlar 1. Y ev r o p a d a XX a srning 80-, 90- yillarida va hozirgi v a q td a q a n c h a m a m la k a t mavju d b o 'lg a n ? 2. S h arq iy Yevropa siyosiy xaritasid a 1989 — 2000- yillarda b o l i b o 'tg a n o 'z g a - rishlar t o 'g 'r is i d a n im a la rn i bilasiz? 3. Y ev ro p ad a h u d u d i ulkan b o 'lg a n va „ m itti " dav latlarn in g n o m la r in i a tlasdan a niqlab, dafta ringizga yozib q o 'ying. 4. Y evropa m a m la k a tl a r in in g shakllari to 'g 'r is i d a n im a la rn i bilasiz? 5. Y evropa m a m la k a tl a rin i davlat tu z u m i va bosh q a ris h shakli b o 'y ic h a g u r u h - larga ajratib. dafta ringizga yozib q o 'ying. 2 5 - §. Yevropa mamlakatlarining tabiiy resurslari Yevropa tabiiy resurslarning barchasi bilan yaxshi t a ’m inlan g an . Q i t ’a m am lakatlari ushbu resurslardan o lzining im koniyatlari va ehtiyojlaridan, j a h o n bozoridagi vaziy a td a n , m a m la k a td a sh a k lla n g an ijtim o iy-iqtisodiy holatdan kelib chiqqan tarzda h ar xil darajada foydalanmoqda. Bunda iqtisodiy va ijtimoiy o m illardan tashqari tabiiy-geografik s h a rt-sh a ro itla r h a m m u h im rol o 'y n a m o q d a . 83 Y evropada ver va suv resurslaridan intensiv tarzda foy dalanilm oqda. Q it’a ta b iiy s h a ro iti q is h lo q x o 'ja lig in i r iv o jla n tir is h u c h u n u m u m a n q u la y hisoblanadi. Bu o'rinda O 'rta Yevropa va Janubiy Yevropa Shimoliy Yevropadan keskin ajralib turishligini aytib o'tish lozim. Yevropa biologik resurslar, ayniqsa, o 'r m o n resurslari bilan n isbatan yaxshi t a ’m inlan gan . Bu yerda Shim oliy o ‘rm o n m in taq a sin in g bir qismi (R o ssiy a, F in ly a n d iy a , Shvetsiya, q ism a n N o rv e g iy a , B uyuk B ritaniya) joylashgan. Finlyandiya va Shvetsiyadan tashqari m am lakatlardagi o 'r m o n la r, asosan, yosh darax tlardan tashkil topgan. Agroiqlim resurslari O 'rta Yevropa va Janubiy Yevropada qishloq xo'jaligini intensiv rivojlantirishga im ko n beradi. Yevropa — mineral resurslarga boy. U n d a m ineral resurslarning sanoat aham ivatiga ega b o i g a n konlari topilgan. Y o q ilg 'i-e n erg e tik a resurslaridan t o s h k o 'm ir , q o 'n g 'i r k o 'm ir, yonu v- chi slaneslar, neft, tabiiy gaz, gidroresurslardan foydalan ilm o q da. T o s h k o 'm ir n in g yirik konlari G e r m a n i y a ( R u r), Buyuk Britaniya va U k r a in a d a ( D o n b a s s) o ch ilg an . Zaxiralari Buyuk B ritaniy ada 190 mlrd. to n n a d a n G F R da salkam 300 mlrd. to n n a g a c h a boradi. Q o 'n g ' i r k o 'm irn in g yirik konlari G F R va Polshada (185 mlrd. t o n n a ) mavjud. Yonuvchi slaneslar Boltiqbo'yidagi Estoniya Respublikasida qazib olinadi. Yevropa neft va tabiiy g azning ulkan konlariga ega b o 'lm a s a h a m , har holda q i t ’alar ichida oxirgi o 'r in d a qolm agan. B un da Shim oliy va Norvegiya dengizlari shelfining aham iy ati j u d a kattadir. XX asrning 80 — 90- yillarida ushbu dengizlarning tubida dastlabki neft va tabiiy gaz konlari ochildi. Hozirgi vaqtd a qazib olinayotgan neft m iqdori 300 m ln.t., gaz m iqdori 200 mlrd. kub m .d a n oshib ketdi. Neft va gaz ko n larining asosiy qismi Buyuk Britaniya va Norvegiyaga tegishli. Neft va tabiiy gaz N id e rla n d iy a , Belgiya, R um iniya, U k ra in a , Belarus, Fransiya, Italiya m am lakatlarida h am qazib olinadi. T e m i r r u d a l a r i n in g yirik k o n la ri S hvetsiya ( K i r u n a v a r a ) , F r a n s iy a (L o ta r in g i y a ) va U k r a in a ( K riv o y Rog, K e r c h , B elozy orsk k o n l a r i ) d a joylashgan. M arganes rudasining yirik koni h am U k ra in a d a ochilgan. Y evropada, xususan, Polsha, Bolgariya, R u m in iy a d a m is -m o lib d e n ruda konlari ju d a ko'p. Fransiya va Gretsiyada yirik boksit, Vengriyada nefelin konlari topilgan. Sim o b rudalari Italiya, Ispaniya, U k ra in a d a qazib olinadi. Polim e- tall rudalar konlari k o 'pch ilik m a m la k a tla rn in g hudu d larid a topilgan, lekin ularning zaxiralari un ch alik katta emas. Y evropada xilma-xil x o m ash y o resurslarining konlari m avjud. Italiya, U k rainadagi oltingugurt, U krain a, Belarusdagi kaliy va osh tuzi konlari eng salmoqlilaridir. Savol va topshiriqlar 1. Y e v ro p a tabiiy resurslar bilan q a n d a y t a ’m i n l a n g a n va n im a u c h u n ? 2. Y e v ro p a iqlimi xo'jalik rivojlanishiga q a n d a y t a ’sir k o 'rs a ta d i? 3. Y e v ro p a o ' r m o n resurslari bilan q a n d a y t a ’m in la n g a n ? 84 4. Y evropa agroiqlim resurslariga xos zonallik qishloq xo'jaligi ixtisoslashuviga q a n d a y t a ’sir k o 'rs a ta d i? 5. Y evropani y o qilg’i-en e rg e tik a resurslari bilan t a ’m in lan g a n lig in i b a holang. 6. Y evropa rudali q a z ilm a boyliklar bilan to 'liq t a 'm i n l a n g a n m i ? 7. Y evropa m a m la k a tl a r id a n qaysi birlari xilm a-xil x o m a s h y o resurslari bilan yaxshi t a ’m in l a n g a n ? 2 6 - §. Yevropa mamlakatlari aholisi Y evropada m urak k ab dem ografik vaziyat mavjud b o i i b , u m am la k a tla r va regionlarning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga ju d a katta t a ’sir k o ’rsatmoqda. J a h o n m iqyosida eng past darajadagi tu g ll is h va tabiiy o ’sish mavjud b o l g a n Yevropaga hozirgi vaqtda ba rq a ro r tarzda „ D e m o g ra fik q ish “ holati xosdir. T u g l l i s h va tabiiy o'sish s u r ’atlari XX asrnin g ikkinchi y a rm id a keskin qisqardi. T u g l li s h 26—28 p rom ille dan 11 — 13 prom illega, tabiiy o ’sish 16— 18 p rom ille d an 2—4 promillega tushib qoldi. T u g llis h va tabiiy o ’sish daraja- larining keskin pasayishi h a r xil sabablar bilan b o g ’langan. Hozirgi vaqtda tu g llis h n in g nisbatan yuqori k o ’rsatkichlari Irlandiya, Islandiya va M ak edoniya m am lakatlariga xosdir. O ’rtach a tu g llis h darajasi Bosniya va G e rso g o v in a , N id e rla n d iy a , N o rveg iya, Portugaliya, Polsha, R u m in iy a , Fransiya, Slovakiya, Shvetsiya, Latviya, Litva, M alta, Esto- niyada k uzatilm oqda. Shu lar bilan birga, t u g ll is h darajasi keskin pasayib, tabiiy o ’sish m anfiy k o ’rsatkichga ega ( o l g a n l a r soni t u g ll g a n l a r sonidan ortiq) b o l g a n m am la k a tla r soni yildan yilga k o ’payib b orm o q d a . Bolgariya, G re ts iy a , Ispaniya, Italiya, G e r m a n i y a , Vengriya s h u n d a y m a m la k a t la r ju m lasid an d ir. M a zk u r davlatlarda tu g ’ish yoshidagi ikki ayolga tu g ’ilgan ikki-uch bola t o ’g ’ri k elm o q da, xolos. N atijada, aho linin g m u tlaq soni ka- m ay m o q d a. Yevropa aholi o ’rtasida u m u m iy o ’lim koeffitsientining nisbatan yuqori ekanligi bilan ajralib turadi. A ho linin g h a r 1000 kishiga nisbatan o l g a n l a r soni bu yerda 1999-yiIda 11 kishini tashkil etdi. Bu k o ’rsatkich aholining yosh-jins tarkibida keksa yoshdagilarning ulushi yuqori b o l g a n m a m la k a tla r ( G e r m a n i y a , S h v e tsiy a , F r a n s i y a , Belgiya. N i d e r l a n d i y a , N o r v e g iy a , Finlyandiya va b.) da yana ham yuqori darajaga egaligi bilan ajralib turadi. Shu vaqtning o ’zida aholi tarkibida bolalar va yoshlar sa lm o g ’i nisbatan katta b o l g a n m a m la k a tla r (P o rtu g a liy a , P o lsh a, G re tsiy a . Italiya, R u m in iy a , A lbaniya)da u m u m iy o ’lim koeffitsienti b i rm u n c h a pastdir. Y evropa davlatlari (A lb an iy a d an tash q a ri) aholi sonin i tabiiy ta k ro r barpo etilishining birinchi turiga m ansubdirlar. S o ’nggi ch orak asrda Bolgariya va Vengriyada faol demografik siyosat olib borildi. Shunga qaram asdan aholining o ’sish s u r ’atlari deyarli o ’zgarm adi va uning darajasi pasayishda d avom etdi. O qiba tda , Vengriyada aholi soni 1980 — 2 0 0 0 - yillarda 180 m ing kishiga qisqardi. R u m in iy ada h a r 1000 ta tu g ’ilgan g o ’dak dan 27 tasi bir yoshga y e tm asdan o ’lm oqda. G ’arbiy Yevropada bu k o ’rsatkich 6 — 10 bolaga t o ’g ’ri keladi, xolos. U m u m iy tarzda shuni t a ’kidlash m um k in k i, XX asrning s o ’nggi 10 yilida Sharqiy Yevropada qoniqarsiz dem ografik vaziyat yuzaga keldi. 85 86 ■ L E M A N - B A N K -- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- B A Y K IN G Yevropa — aholi migratsiyalarining h a m yirik markazi hisoblanadi. Buyuk geografik kashfiyotlar davridan beri Yevropa aholisi okeanorti m am lakatlariga k o 'c h ib o l a d i g a n eng katta region hisoblanadi. Bir asr d a v o m id a (1815— 1914-yillar) emigratsiya 35—40 mln. kishini q a m ra b oldi. Ikkinchi ja h o n urushi bilan siyosiy davlatlarda yoppasiga aholining emigratsiyasi kuzatildi. Birinchi navbatda bu Sharqiy Yevropada n a m o y o n b o l d i . XX asr 50- у illa rin in g 0 ‘r ta l a r id a G ' a r b i y Y e v r o p a d a e m i g r a t s iy a im m ig ra ts iy a d a n u stu n kelardi, lekin k e y in c h a lik ahvol keskin o 'z g a rib , G 'a r b iy Yevropa dunyodagi eng k o 'p aholini qabul qilish m arkaziga aylanib qoldi. 70- yillarning boshida im m ig ra n tla r soni 10 mln. b o l s a , 90- yillarning boshida ularning soni 15 mln. ga yetdi. G 'a r b iy Yevropaga aholinin g oqib kelishi sabablarini chet el va m ahalliy geograflar o 'rg a n ib quyidagi xulosaga keldilar. Im m ig ra n tla r, asosan, katta pul topish h a m d a m e h n a t va h a yo tn in g qulay sharoitlari izidan keladi. Tahlil n a tija s id a a n iq b o l d i k i , i m m i g r a n t l a r n i n g a k sariy at qism i yirik s a n o a t rayonlarida va katta shaharlarda istiqomat qiladi. Masalan, Fransiyada im m ig rantlarning 37 % i Parijda, Belgiyada esa ularning 24 % i Bryusselda y ig llg an . Buning asosiy sababi past malakali, «kelgindi» ishchilar eng avvalo qurilish, metall sanoati konlarida h a m d a farrosh, gazeta sotuvchisi b o i i b ishlaydi. M asa la n , Fransiyadagi ,,kelgindi“ ishchilarning 45% i qurilish san o atid a, 40 % i y o l ishlarida, 15 % i avtom obilsozlik sanoatida ishlaydi. Sharq davlatlari bilan bir q a to rd a Yevropani h am shah arlar vatani deb atasa b o l a d i . V.V. Pokshishevskiyning aytishicha, bu s h aharlarning tarixi o 'r ta asrlar davriga, h atto Rim imperivasi davrigacha borib taqaladi. B un da n kelib chiqadiki, bu regionda, b osh q alard an farqli o l a r o q , urbanizatsiya jarayoni e rtaroq paydo b o i g a n . XX asr boshidayoq b u tun ja h o n yirik shah arlarinin g 1/3 qismi Yevropaga t o ‘g ‘ri kelar edi. Hozirgi vaqtda b u n d a y s haharlar soni 400 taga vetgan. Ulardagi urbanizatsiya darajasi 73% ga yetdi. Yevropa Faks apparatlari, skanerlar va shriftlarni aniqlash sistem alarining Yevropa bozori (mlrd. dollar hisobida) 4.2 0 5,31 3,21 6,16 3,66 4,08 2,74 □ 1994 □ 1996 □ 1998 □ 2000 1994 1996 1998 2000 yillar 87 m a m la k a tla rid a aholini taq sim la sh n in g za m o n a v iy shakli — s h a h a r a glo meratsiyasi vujudga kelgan va u rivojlanib b o rm o q d a . U larnin g taqsim lanishi quvidagicha: Fransiya — 74, G F R — 72, Buvuk Britaniya — 68, Italiya — 56, Ispaniya — 37, N id e rla n d iy a — 22, Shvetsiya — 11, Belgiya — 10 ta s h a h a r aglomeratsiyasi joylashgan. Buvuk Britaniyaning eng asosiy va katta L o n d o n aglomeratsiyasi yoki konurbanizatsiyasi b o i i b , u n d a 12 mln. kishi istiqom at qiladi. U n d a n kevingi o 'r in la rd a G ‘arbiy M id le n d (2,7 m ln.), K a t ta M a n c h e s te r (2,6 m ln.). Lids yoki G karbiy Y orkshir (2,0 m ln .), Liverpul (1,5 m ln .), Jan ubiy Yorkshir (1,3 m ln.) aglom eratsiyalari bor. ^ Savol va topshiriqlar 1 . Yevropada shakllangan dem ografik vaziyat, lining sabablari va omillari to'g'risida s o 'z la b bering. 2. Y e v ro p a m a m la k a tl a r in in g qaysilarida t u g l l i s h va o l i m darajasi yuqori, qaysi- larida past darajaga ega va n im a u c h u n ? 3. Y e v r o p a m a m la k a tl a r in in g qaysi la ri k o 'p millatli va bu hola t d a v la td a m avju d ijtim oiy-sivosiy vazivatga q a n d a y t a ’sir k o 'rsa td i va k o 'r s a t m o q d a ? 4. Y e v r o p a n im a u c h u n aholi migratsiyalari m a rka zi h iso b la n a d i? 5. Y e v r o p a d a m avjud s h a h a r a g lo m eratsiy a larin i a tla s d a n a n iq lab , n o m la rin i daftaringizga yozib q o 'v in g . 2 7- §. Yevropa mamlakatlari x o ‘jaligi Yevropa jahon xo'jaligida san o at va qishloq xo'jaligi ishlab c h iq a ris h i, to v arlar va xizm atlar eksporti, oltin va valuta zaxiralari, xalq aro turizm rivojlanganligi b o'vie ha yetakchi o 'rin la rn i egallaydi. R egionn in g iqtisodiy salohiyatini „ K a tta vettilik“ ka kiruvchi to 'rt davlat — G e r m a n iy a , Fransiya, Buvuk Britaniya va Italiya belgilab beradi. A ynan a na slui davlatlar ulkan ishlab chiqarish soha va tarm o q larig a ega. Biroq, ular o 'rta sid a „ k u c h la r" nisbati oxirgi o ‘n vil ichida o'zgardi. Hozir asosiy rolni G erm aniya o ‘ynamoqda. M a z k u r m am la k a t reindustrializatsiya y o'lida n ildam s u r ’atlarda rivojlan- m oq da. Sobiq du n y o „ustax o n asi" va sanoat inqilobi vatani — Buvuk Brita niya borgan sari o kz m avqeyini y o 'q o tib b o rm o q d a . Boshqa davlatlar ichida Ispaniya, N id e rla n d iy a , Shveysariya, Belgiya va Shvetsiya katta iqtisodiy salohiyatga ega. Ularning iqtisodiyotlari t o i l yirik davlatlardan farqli o l a r o q Yevropa va b u tu n d u n y o d a tan olingan alohida tarm o q la rg a ixtisoslashgan. Iqtisodiy oc hiqlik Belgiya va N id e rla n d iy a d a keng tus olgan. Q i t 'a d a Sharqiy Yevropa m am lakatlari iqtisodiyoti ham m unosib o ‘rin egallaydi. U shbu m a m l a k a tla r d a XX a s rn in g 8 0 - 9 0 - y illa r id a n b o s h la b b o z o r t a m o y illa r ig a asoslangan tizim ga o l i s h boshlandi. Savol va topshiriqlar 1. Y e v r o p a xo'jalik n in g qaysi ta rm o q la r i b o 'y i c h a d u n y o d a p e s h q a d a m h iso b l a n a d i? 2. X o 'jalik rivojlanishining asosiy om illari t o 'g 'r is i d a n im a la rn i bilasiz? 2 8- §. Sanoati va qishioq x o ‘jaligi Y evropaning xalqaro geografik m eh n a t tizimidagi o ‘rni va aham iyati 200 yildan ziyod davr m ob ay nid a sanoat orqali belgilanadi. Hozirgi vaqtda ham sanoat yuqori s u r ’atlarda rivojlanishda dav om e tm o q d a . M ashinasozlik Y evropaning yetakchi sanoat tarm o g 'i hisoblanadi. M a z kur ta rm o q b u tu n sanoat m ah su lo tin ing 1/2 qism ini, eksp ortning 2/3 qismini tashkil qiladi. Ayniqsa, avtomobilsozlik yuksak darajada rivojlangan. D u n y o d a „ R e n o 44 ( F r a n s i y a ) , „ V o lk sw a g en 44, „ M e r c e d e s -B e n z 44 ( G F R ) , „ F ia t44 (Italiya), „Volvo44 (Shvetsiya), „Tatra44 (Chexiya) kabi avtom obil markalari m ashhurdir. Harbiy sanoat markazlari b o l i b M y un x en , T uluza, T urin, M a nche ster, Bryussel shaharlari hisoblanadi. M a sh in a so zlik , avvalo, m e h n a t resurslari, ilmiy baza va rivojlangan infratuzilm aga asoslanadi. Lekin, bulardan h am k o 'p ro q yirik sh a h arlar va aglom eratsivalarga, povtaxtlarga intiladi. J u m la d a n , Buyuk Britaniyada elek- tro texnika, elektronika, kosmik va aviaraketa sanoati tarm o q la rin in g rivoj- langanligi bo'yicha London, avtomobilsozlik b o 4yicha Birmengem, to'qimachilik m ashinasozligi b o 'y ich a M a n ch e ster, kemasozlik b o 'y ic h a G lazgo shaharlari va rayon lari alohida aham iyat kasb etadi. Yevropada sanoat tarmoqlari ichida mashinasozlikdan keyin ikkinchi o'rinda kimyo sanoati turadi. Q i t ’ada nafaqat regionning, balki butun d u n y o n in g eng „kim v olashg an " davlati — G F R joylashgan. Ikkinchi ja h o n urushiga q a d a r kimyo sanoati, asosan, k o n -k im y o xom ashyosiga asoslangan holda rivojlangan edi. Kaliy va osh tuzlari, oltingugurt va boshq a shu kabi x o m - ashуodan fo vdalanilardi. Q i t ’ada neft va tabiiy gaz k onlarining ochilishi n e ft-k im y o ta r m o g 'in in g rivojlanishiga sabab b o l d i. Yevropaning g^arbiv hududlarida joylashgan T em za, Sena, Reyn, Elba, R ona kabi darvolar nom lari bilan b o g l iq holda neftni qayta ishlovchi m ark azlar barp o etildi. Eng yirik n e ft-kim y o tarm o g'i N id e r- landiyaning R o tterdam shahri rayonida joylashgan. Q i t ’aning sharqidagi neft va gaz magistral quvurlari o 4zining v onida neft va tabiiy gazni qayta ishlovchi k o rxo nala r va n eft-k im yo m ajm u a la rin in g vujudga kelishiga sabab b o l d i . Chexiya, Slovakiya, Polsha va Vengrivadagi neftni qayta ishlovchi korxo n alar ham quvurlarga yaqin h u d u d la rd a barp o qilingan. Bolgariyadagi neft-k im yo m ajmuasi Q ora dengiz sohilida joylashgan. Y evropaning k o'p ch ilik davlatlarining v o q ilg i-e n e rg e tik a xo'jaligida neft va tabiiy gaz m u h im o 'rin egallaydi. M a zk u r x om ashyo turlari regionning ehtiyojini t o l a - t o 'k i s qondirm aydi. Yetishmagan xom ashyo boshqa m a m la k a t lardan, avvalo Rossiyadan im port qilinadi. Yevropaning G e rm a n iy a , Polsha va Chexiya davlatlarida to s h k o 4m ir va q o kn g i r k o ‘m ir katta m iqd o rd a qazib olinadi. Jaho n miqyosida yoqilg‘i-energetika balansida m uhim rol egallagan q o 'n g i r k o bm ir havzalari qatoriga Balxatuv (P o ls h a ), Shim oliy N esh (C h e x iy a ), Download 32 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|