Gеologiya va minerologiya asoslari ” fanidan o’quv- uslubiy majmua bakalavriat yо`nalishlari: barcha ta’lim yо`nalishlari uchun urganch-2012 Mundarija

X R O M A T L A R

Xromitlar tabiatda kam tarqalgan va ular xrom kislotasining tuzlari xisoblanib, odatda kislorodga to’yingan muxitdagina yuzaga keladi. Xromatlar orasida keng tarqalgani qo’rg’oshinli turi bo’lib, ular polimetall konlarining oksidlanish zonalarida paydo bo’ladi.
Xromatlarga quyidagi minerallar kiradi:
magnoxromit – (Mg,Fe)Cr₂O₄,
xrompikotit – (Mg,Fe)(Cr,Al)₂O₄;
xromit – FeCr₂O₄.
Krokoit – ‘bCrO₄. Tarkibida ‘bO – 68,9%, CrO – 31,1%. Aralashma xolda kumush bo’ladi. U monoklin singoniyali, prizmatik qiyofali, bahzan yoriqlarda nayzasimon, qiyasimon kristallar xosil qiladi. Krokoit qizil, qizg’ish-sariq rangda bo’ladi, olmos kabi yaltiraydi, qattiqligi – 2,5-3, solishtirma og’irligi – 6, ulanish tekisligi mukammal. O’ qo’rg’oshinga boy bo’lgan mahdan konlarning oksidlanish zonalarida paydo bo’ladi va kolenit (Rb, Cu)₃Cr₂O₉, lakemanit – (‘b,Cu)₅(‘O₄)₂[CrO₄]₂ va fetnitsit – ‘b₃O[CrO₄]₂ lar bilan uchraydi (Ural-Berezov oltin koni, Rossiya).

FOSFATLAR, ARSENATLAR VA VANADATLAR

Ushbu gurux minerallari fosfor, margimush va vanadiylarning tuzlari bo’lib, tabiatda kam tarqalgan. Ularni xosil qiluvchi kationlar – Al, Fe, Mn, Ca, Zn, Cu va Rb. Fosfatlar, arsenatlar va vanadat minerallarining ichki tuzilishini tashkil qilishda quyidagi tetraedrlar radikali [‘O₄]^-3, [AsO₄]^-3 va [VO₄]^-3 muxim xisoblanadi.
Monatsit– (Ce,La...]’O₄ Yunoncha «monaydzen» yakka qilish demakdir (monax so’zidan olingan). Tabiatda u yakka-yakka xolda uchraydi. Tarkibi – tseriy va lantan 50-68%, R₂O₅ – 22-31,5%. Izomorf aralashma xolida ittriy – 5% gacha, toriy – 5-60% atrofida bo’ladi. Monatsit monoklinal singoniyali, tabletkasimon, prizmatik shakllarda uchraydi. Magmatik jinslarda (intruziv va pegmatitlarda) mayda donali, ayrimda bir necha kilogrammlik xillari mavjud. Uning rangi xilma-xil - qo’ng’ir, sarg’ish-qo’ng’ir, jigarrang, qizil, bahzan yashil, shishadek yaltiraydi, yog’langandek. qattiqligi – 5,5, solishtirma og’irligi – 5,5. Monatsit kam uchraydi, odatda nefelinli sienit, granit, alyaskit va ularning pegmatitlarida ko’proq tarqalgan. U tseriy, lantan xamda toriy olishda asosiy manbaa xisoblanadi.