Geosiyosat fan sifatida. Geosiyosiy yondashuvlar (manbalar) Reja
Download 244.81 Kb. Pdf ko'rish
|
1 маруза
4.Geosiyosiy fanlar metodlari Geosiyosat voqealar va jarayonlarga muvofiq turli xil o`rganish metodlaridan foydalanadi. Qoidaga ko’ra ular boshqa fanlarda: siyosiy geografiyada, tarihda, sotsiologiyada, siyosatshunoslikda ishlab chiqilgan. Aslida bu fan qo’llaydigan har qanday metod: tizimli, faoliyatli, Qiyosiy, tarixiy, normativ-qadriyatli, funksional, institucional, antropologik, umumekologik, empirik tadqiqotlar va boshqalar. Tizimli metod - K.Marks (1818-1883), T.Parsons (1902-1979) va boshqa iqtisodchilar, sotsiologlar, politologlar yaxshi bilgan struktura – funksional yondashuv asosiy tamoyil sifatida foydalanadi. Tizimli yondoshuv sotsiologiya va politologiyada T.Parson tomonidan XX asrning 50-60 yillarida batafsil ishlab chiqilgan. Uning mazmunini jamiyat hayotini, fan qisman geosiyosatning har qanday sferalarini tizimning kirish va chiqishlarida atrof-muhit bilan uzluksiz aloqada bo`lgan murakkab tuzilgan va o’z-o’zini boshqara oladigan organizm sifatida ko’rishdadir. Har qanday tizim ham o’z-o’zini saqlab qolishga intiladi va muayyan vazifalarni bajaradiki, bu vazifalar orasida eng muhimi boyliklarning va resurslarning taqsimlanishidir. Faoliyat metodi fanda (ayniqsa politologiya, psihologiya, sotsiologiya va boshqalarda) psixologik va social-psixologik metod deb nomlanadi. U individlar yoki guruhlar ahlokining global jamiyatga bog`liqligini, shuningdek millatlar, sinflar, to’dalar, kichik guruhlarning psixologik harakteristikasini o`rganishga qarqatilgan. Geosiyosatda faoliyat metodi geosiyosiy voqeliklarni dinamikada tahlil qilishga yo’naltirilgan. U uni tirik va moddiy faoliyat sifatida (ciklik princip sifatida), aniq bir davrlar yoki bosqichlarga bo’lingan jarayon sifatida: faoliyat maqsadini aniqlash, qarorlar qabul qilish, ommani uyushtirish, ularni amalga oshirish uchun resurslarni harakatlantirish, guruh, omma faoliyatini boshqarish, qo’yilgan maqsadlarga erishishni nazorat qilish, faoliyat natijalari tahlili va yangi maqsadlar va vazifalar qo’yishi kabi ko`rib chiqadi. Faoliyat metodi geosiyosiy qarorlar nazariyasining metodologik asoslarini tashkil etadi. Ko`pgina olimlar hisoblaganidek, faoliyat yondoshuvining o’ziga hos rivojlanishi va konkretlashishi bilan voqealarni, faktlarni, geosiyosatdagi oqimlarni tanqidiy tahlil qilishga, qarama-qarshiliklarni jamiyatda o’z-o’zidan harakatga keluvchi manba, iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, geosiyosiy o’zgarishlar manbasi sifatida izohlashga yo’naltirilgan. U marksistlar, neomarksistlar (YU.Habermas, T.V.Adorno va boshqalar), so`l liberal va ijtimoiy-demokratik fikrlarda faol foydalanilgan. Qiyosiy metod jamiyat to`grisidagi ko`pgina fanlarda: tarixda, sotsiologiyada, geografiya va politologiyada keng tarqalgan. Platon, Aristotel va Antik davr va Qadimgi Rimning boshqa faylasuflari undan foydalanganlar. Sotsiologiyaga uni O.Kont - fransuz faylasufi (1798-1857) kiritgan. Sotsiologiyadan ajralib chiqqan politologiya uni uziga qurol qilib oldi. Sintetik fan sifatida geosiyosat ham bu metoddan keng foydalanadi. U 2 ta bir xil voqeani ularning umumiy xususiyatlari, muammolarni hal yetishning eng qulay yo`lini topish uchun yonma-yon qo`ydi. Bu metod boshqa xalqlar va davlatlarning tajribalaridan unumli foydalanish imkonini beradi. Albatta bu geosiyosiy maqsadlarga yerishishningu yoki bu usullarini ko`r ko`rona ko`chirib olish degani yemas, balki masalalarni ijodiy hal etish makon va zamon shartlariga muvofiqdir. Tarixiy metod ham oldindan barcha ijtimoiy fanlarda qo’llaniladi. U hayotning barcha voqealarini ketma-ket rivoji bilan o`tmish, hozir va keyinning bog`liqligini o`rganishni talab etadi. Falsafa, sotsiologiya, tarix, politologiyadagi kabi geosiyosatda bu metod asosiy metodlarning biridir. Birinchi rus mohir sotsiologi M.M.Kovalevskiy qiyosiy va tarixiy metodlar asosida tarixiy-qiyosiy metodni taklif kildi. Normativ qadriyatlar metodining mazmunini uning nomlanishidan ham ma`lum. Unga davlat yoki individ uchun u yoki bu faktning, voqeaning ahamiyatini izohlash, mamlakatning, individning farovonligi uchun bu faktlar va voqealarga baho berish kiradi. Baho adolatli yoki adolatsiz, boshqa mamlakatlar xalqlarining ozodligini hurmat qilish yoki toptash pozitsiyasidan turib beriladi. Bunda siyosatchi, davlat arbobi o’z faoliyatida qarorlar qabul qilayotganida axloqiy qadriyatlar va normalardan kelib chiqishi va o`zini shunga muvofiq boshqarishi kerak. Bu metod albatta ko`pgina kamchiliklarga yega. Ko`pgina haqiqiy siyosat va aqliy normalar turli tyokisliklarda yotadi. Normativ metod, qoidaga ko`ra siyosatni va o`ylamay siyosiy qaror chiqaradigan, dunyoning geosiyosiy, ko’rinishini tubdan o`zgartiradigan siyosiy liderlarni ideallashtirib yuboradi. Bunga misol sifatida Gorbachevning Bering dengizining 60 ming km2ini AQSHga berish to`grisidagi qarorini, Varshava shartnomasi mamlakatlari tashkilotini tarqatib yuborishni, Elsin, Kravchuk, Shushkevichning SSSRni yo`qotib yuborish va MDHni tuzish to`grisidagi qarorini keltirish mumkin. Normativ metod haqiqatdan, reallikdan yiroq bo`ladi. Uning zaif tomoni qadriyatlarning muhokamasi, ularning ijtimoiy axvolga va odamlarning individual xususiyatlariga bog`liqligidadir. Ammo u geosiyosatga insoniy o’lchamlarni beradi, unga ma`lum axloqiy qoidalarni olib keladi. Funksional metod ijtimoiy hayotning turli sferalari yoki mamlakatlar yoki mamlakat guruhlari o`rtasidagi munosabatlar: ularning iqtisodiy, siyosiy munosabatlarining, harbiy aloqalar yoki qarama-qarshilik darajasining, aholi urbanizaciya darajasi, uning ko`payishi, siyosiy faolligi, ma`naviy-psixologik ruhning yuqoriligining bog`liqligini sinchkovlik bilan o`rganishni talab etadi. Bu metod amalda geosiyosiy qarorlarga axloqiy baho berishdan yiroq va pozitivist- pragmatik ustanovkalarga asoslanadi. Undan birinchilardan bo`lib mashhur italiyalik siyosatchi, daho N.Makiavelli (1469-1527) keng foydalangan. O’zining "Gosudar" asarida u real siyosatda nafaqat diniy dog’malarni, balki axloqiy qadriyatlardan ham voz kechish kerakligini ta`kidlaydi. Uning metodologik ustanovkasi real hayotni, siyosatchilarni barcha qarama-qarshiliklarda tahlil qilish bo`ladi. Download 244.81 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling