Germaniyadagi tarixiy maktab Reja

2. ANG’LIYaDAG’I NAMOYoNDALARNING’ G’’OYaLARI 
 
Ing’liz iqtisodchisi Tomas Robert Maltus demog’rafiya muammolari 
to’G’’risida birinchilardan bo’lib fikr yuritg’an bo’lmasa-da, «Nufus nazariyasi»ni 
ilk bor u yaratdi. Bu muammo bo’yicha barcha munozaralarda uning’ nomi 
birinchilardan tilg’a olinadi. Masalan, Aristotel (m.a. 384-322) «Siyosat» asarida 
aҳolisi kam sonli mamlakatni ideal davlat deb ҳisoblag’an, chunki shunda sostial 
g’armoniya bo’ladiki, aҳoli me’yordan ko’p bo’lsa sostial ziddiyat kelib chiqadi. T. 
Maltus U nikoҳ to’G’’risida qonun taklif etg’an, unda erkaklarg’a 37, ayollarg’a 18 
yoshg’acha farzand qurish taqiqlang’an, uning’cha aҳoli ko’plig’i er 
etishmaslig’ig’a olib keladi va u qashshoqlikka maҳkum etiladi. 
F.Kene (1694-1774) «Aҳoli» (1756y.) maqolasida insonlar «boylik» manbai 
ekanlig’ig’a ancha yaqin fikrlarni ilg’ari surdi. «Mamlakatning’ buyuklig’i uning’ 
aҳolisi bilan», deg’an edi u. Aҳoli maҳsulot ishlab chiqarishni ko’paytirib, odamlar 
meҳnatidan foydalanish masalalari davlatning’ bosh iqtisodiy siyosati ob’ekti 
bo’lishi kerak. Bu fikr A.Smit tomonidan rivojlantirildi. 
V.Petti ҳam aҳolini ayniqsa uning’ meҳnat qiladig’an qismini uluG’’lag’an, 
boylik yaratuvchi deb ҳisoblag’an, birinchi bo’lib «insoniy kapital» tushunchasini 
kiritg’an. 
T.R.Maltus (1766-1834) dvoryan oilasida tuG’’ildi, 1788 yil Kembridj 
universitetini bitirg’ach, qishloq ruҳoniysi sifatida ishlay boshladi, iloҳiyot fanidan 
ilmiy darajag’a eg’a bo’ldi. 1807 yildan boshlab «Ost-Ind» kompaniyasi kollejida 
siyosiy iqtisod professori lavozimida lekstiyalar o’qidi.
Diqqatg’a sazovor tomoni shundaki, Maltus ancha kech, 39 yoshida turmush 
qurdi, uch uG’’il va bir qiz otasi bo’lg’an. Ag’ar obrazli aytadig’an bo’lsak, o’z 
ta’limoti va takliflarig’a amal qilg’an. Taniqli iqtisodchi D.Yum va boshqalar bilan 
do’st bo’lg’an. 
T.Maltus yashag’an davr Ang’liyada sanoat inqilobi amalg’a oshayotg’an 
yillar bo’lib, qayta ishlab chiqaruvchilar ommaviy qashshoqlashdi, ishsizlar 
armiyasi ko’paydi, ishchilarning’ iqtisodiy aҳvoli tobora yomonlashdi. Xuddi shu 
ҳolatlarg’a baҳo berish, uni izoҳlash, bu aҳvolning’ sababi nimada ekanlig’ini 
tushuntirish Maltusg’a nasib etdi. Uning’ asosiy asarlari quyidag’ilar: «Aҳoli