Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

BA’ZI QOYA TOG‘ JINSLARINING SUVNI SHIMISH, SUVGA TO‘YINISH
DARAJALARI VA SUVGA TO‘YINISH KOEFFITSIYENTLARI
(V. D. Lomtadze bo‘yicha)
¹ 
Tog‘ jinslari 
Suvni shimishi 
Suvga 
to‘yinishi 
Suvga to‘yinish 
koeffitsiyenti, K 
1 
Granit 
0,36 
0,42 
0,86 
2 
Granit 
0,48 
0,56 
0,86 
3 
Granit-gneys 
0,35 
0,51 
0,69 
4 
Gneys 
0,35 
0,43 
0,81 
5 
Diabaz 
0,04 
0,21 
0,19 
6 
Diabaz 
0,60 
1,10 
0,55 
7 
Ohaktosh 
0,68 
0,76 
0,89 
8 
Mustahkam qumtosh 
0,53 
0,69 
0,77 
9 
Gilli qumtosh 
5,44 
7,79 
0,70 
Olingan natijalar bo‘yicha K
n
qiymati 0
<K
n
£0,5 bo‘lsa, kam namli
yoki g‘ovaklarining yarmi, yarmidan kami suv bilan to‘lgan, 0,5
< K
n
£0,8
bo‘lsa, juda namli yoki g‘ovaklarining 0,8 qismi suvga to‘lgan, K
n
>0,8-
1,0 bo‘lsa, g‘ovaklari suvga butunlay to‘lgan, deb baholanadi va shunga
ko‘ra chora-tadbirlar belgilanadi.
Suv o‘tkazuvchanligi. Tog‘ jinslari qatlamlaridan suvni vertikal yoki
gorizontal yo‘nalish bo‘ylab sizib o‘tish xususiyati ularning suv o‘tkazuv-
chanligi hisoblanadi. Tog‘ jinslarining suv o‘tkazuvchanligi ularning
g‘ovakligiga, yoriqligiga, bo‘shoq, sochma tog‘ jinslarining (qum, shag‘al
va b.q.) granulometrik tarkibiga, karst bo‘shliqlari mavjudligiga, havo
haroratiga va suvni qanday bosim ostidaligi harakatiga bog‘liq. Amali-
yotda jinslarning suv o‘tkazuvchanligi filtratsiya koeffitsiyenti bilan
ko‘rsatiladi.
Filtratsiya koeffitsiyenti — bu suv oqimining bosim kuchi 1 ga teng
bo‘lgandagi filtratsiya tezligi bo‘lib, Darsi qonuniga binoan filtratsiya
davomidagi suv sarfi Q =K
f
FI bo‘lgan holda, o‘rganilayotgan tog‘ jinsi-
ning filtratsiya koeffitsiyenti
f
Q
FI
K

bo‘ladi, bu yerda: Q — ma’lum vaqt mobaynida, jins qatlamidan sizib
o‘tgan (yoki filtratsiya uchun sarf bo‘lgan) suv sarfi,
m
3
/s;
K
f
— suv oqim kuchi gradiyenti 1 bo‘lgandagi filtrat-
siya koeffitsiyenti;
F — suv sizib o‘tgan sath, m
2
;
I — gidravlik gradiyent = 1.

---

1 7 2
Tog‘ jinslarining suv o‘tkazuvchanligini aniqlashning qator usullari
mavjud. Bularga: dala sharoitida burg‘i quduqlari orqali suvni so‘rib
chiqarish orqali, jins qatlamlarida shurflar qazib suv quyib sarflangan
suv miqdori orqali, laboratoriya sharoitida maxsus asboblar orqali, hamda
tog‘ jinslarini granulometrik tarkibi, g‘ovakligini hisobga olgan holda
qo‘llaniladigan usullar kiradi. Jumladan, V. A. Priklonskiy tomonidan
har xil granulometrik tarkibiga ega bo‘lgan shag‘al, qum, gilli jinslar
uchun filtratsiya koeffitsiyenti aniqlangan bo‘lib, eng katta filtratsiya
koeffitsiyenti (sutkasiga 100 metrdan oshiq) qiymati shag‘allarga, eng
kam qiymat (0,001 dan kam) gil jinslariga xos (10.4-jadval). Tog‘ jins-
larining suv o‘tkazuvchanlik darajasini bilish injener-geologik nuqtayi
nazardan katta ahamiyatga ega. Chunki bironta inshoot, ayniqsa to‘g‘on-
lar, suv omborlari, kanallarni qurishda, ana shu inshootlar qurilishi lozim
bo‘lgan maydonlarda tarqalgan tog‘ jinslarining filtratsion xususiyatlarini
o‘rganmasdan ruxsat etilmaydi.
10.4-jadval