Гидромелиоратив тизимларда қуйидаги сувни ҳисобга олиш усуллари қўлланилади: ўзанли, гидравлик, аралаш ва белги усуллари


Тезликни жонли кесмада интеграцион усул билан ўлчаш схемаси


Download 2.09 Mb.
bet13/20
Sana28.09.2023
Hajmi2.09 Mb.
#1689204
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   20
Тезликни жонли кесмада интеграцион усул билан ўлчаш схемаси.

  1. Суғориш тизимларини сув сарфини аниқлаш ва уларнинг гидравлик ҳисоби

Хўжаликдаги суғориш тармоқларини гидравлик ҳисобларини бажариш учун хўжалик хариталарида жойлаштирилган алмашлаб экиш мавсумларидан алоҳида биттаси наъмуна шароитида танлаб олинади. Чиноз тумани “Ўзбекистон” СИУ хўжаликлари мисолида. Бу мавсумнинг умумий майдони 3901 га бўлиб, асоса пахта, беда ва маккажухорини алмашлаб экишга мўлжалланган.
Бу массига ёзнинг энг иссиқ пайтида экинлар сувдан фойдаланиш режасига асосан июл ойининг иккинчи декадасида 316,25 л/с миқдорда сув берилиши лозим экан.
Массивга олинган бу сув билан суғориладиган майдонни, экинларга ишлов берувчи механизмларнинг иш унумдорлиги билан таққослаш лозим бўлади. Яна битта участка ариғи билан суғориладиган майдон бир ишлов транспортининг иш унумдорлигига мосланиши талаб қилинади. Одатда асосий экин ҳисобланган пахтага ишлов беришда трактонинг иш унумдорлигини 10-14 га деб олинади. Бу ҳолатдан келибчиқиб тракторнинг бир кунлик иш унумдорлигини таъминлайдиган миқдордаги ерни суғориладиган сув сарфини миқдорини қуйидаги формула орқали аниқлаймиз:
Қтр= л/с
Бу ерда: ωтр-тракторнинг пахтага ишлов беришдаги кунлик иш унумдорлиги га/кун;
м-пахта ўсимлигининг суғориш нормаси м3/га;
т-бир суткадаги секундлар сони.
Шундай қилиб участка ариғига 196 л/с сув сарфи берилса у бир суткада тракторнинг бир кунлик иш унумдорлигини таълай оладиган миқдорда пахта майдонини суғорар экан. Бу хулосадан келиб чиқиб участка ариқларининг нетто сув сарфи = 196 л/с деб олиб алмашлаб экиш мавсумидаги бир вақтда сув олувчи участка ариқларининг сонини аниқлаймиз:
нуч.а=
Шундай қилиб участка ариғига бериладиган нетто сув сарфи:
= л/с
Юқорида айтганимиздек биз ўз лойиҳамизда нов ариқ, ёпиқ қувир, шланг суғориш тизимини лойиҳалаштирмоқдамиз. Бу тизимда нов ариқдан унга перпендикулияр ҳолатда азбес цемент материаллардан тайёрланган ёпиқ қувирлар жойлашган бўлади. Ёпиқ қувирларнинг сув сарфлари одатда 60-80 л/с қилиб тайёрланади. У ҳолатда участка нов ариқлари бир вақтда сув олувчи ёпиқ қувирларнинг сони қуйидагича бўлади:
Нёп.қ=
Qэг-Эгулов чап қувир сув сарфи деб қабул қилиб сув сарфини аниқлаймиз.
 = (л/с)
Ёпиқ қувирлардан ён сатхига сув гидроситлар ёрдамида чиқарилиб, эгатларга эса гидроситлардаги махсус ўрнатилган сув ўтказгичлар ёрдамида шланглар орқали тарқатилади. Шу сабабли шлангларнинг сув сарфларига тенг қилиб олинади, яъни:
л/с
Шундай қилиб биз номлаб олинган алмашлаб экиш массиви суғориш тармоқларининг нетто сув сарфини аниқлади.
Одатда суғориш тармоқларининг гидравлик ҳисоби брутто сув сарфлари учун бажарилади, чунки лойиҳалаштирилаётган ариқлар суғориш майдонининг ҳар қандай нуқтасига керакли сув сарфини етказиб бериши шарт.
Ўз-ўзидан маълумки бундай шароитда ариқ ўзанида сув сарфининг қандай миқдори тупроққа шимилиши, ҳавога буғланиши ва бошқа сабаблар натижасида исрофланади. Шу исрофланган сув миқдорида ариқнинг ҳисобли нетто сув сарфи устига қўшимча сув олиш керак бўлади.
Қурилаётган ариқ ёки иншоот ундан фойдаланиш даврида шу миқдордаги сув сарфини ўтказа олиш қобилятига эга бўлиши шарт. Йўқотишларни ҳам ҳисобга олгани ҳолда ариқнинг юқори қисмига бериладиган сув сарфига “брутто” сув сарфи дейилади ва қуйидаги формула орқали ҳисобланади:

Бу ерда: участка каналининг сув сарфи л/с;
𝜂-участка каналининг фойдали иш коэффициенти.
Одатда суғориш тармоқларининг брутто сув сарфлари суғориш тизимининг энг қуйи тармоғининг брутто сув сарфини аниқлашдан бошланади.
Бунда суғориш тизимининг энг қулай тармоғи суғориш шлангидир. Унинг брутто сув сарфи қуйидагича бўлади:
(л/с)
суғориш ишларининг фойдали иш коэффициентини 0,97 қилиб қабул қиламиз.
Юқорида айтилгандан маълумки ёпиқ қувирнинг сув сарфи шланганинг сув сарфига тенг, яъни ёпиқ қувирнинг охирида жойлашган гидротешик сув сарфи 97,83 л/с бўлиши керак экан. У ҳолда ёпиқ қувирнинг бошидаги қуйидагича бўлиши керак:
(л/с)
-ёпиқ қувирнинг фойдали иш коэффициенти =0,98.
Ўз-ўзидан маълумки ёпиқ қувирлар ўз навбатида участка ариқларидан, яъни нов ариқларидан сув сарфларини оладилар. Участка ариқларининг нетто сув сарфлариэса ундан сув олувчи қувирларининг брутто сув сарфлари йиғиндисига тенгдир, яъни:
(л/с)
Участка ариғининг брутто сув сарфи эса қуйидагича топилади:
(л/с)
Бу ерда: 𝜂уч.ар-участка ариғининг фойдали иш коэффициенти 𝜂уч.ар=0,96
Хўжаликнинг ариғи нетто сув сарфи алмашлаб экиш массивида бир вақтнинг ўзида бирданига ишловчи ариқларнинг сув сарфлари брутталари йиғиндисига тенгдир.
(л/с)
Шу ариқнинг брутто сув сарфи эса қуйидагича бўлади:
(л/с)
Шундай қилиб хўжаликнинг ариғига боғланган энг кичик майдонларидан мўлжалланган ҳосилни олиш, унга керакли сув сарфини етказиб бериш бу ариқнинг ўзани ва бош қисмида қуриладиган иншоотларнинг сув сарфини сиғдира олиш қобиляти.

Download 2.09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   20




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling