Гидромелиоратив тизимларда қуйидаги сувни ҳисобга олиш усуллари қўлланилади: ўзанли, гидравлик, аралаш ва белги усуллари


Download 2.09 Mb.
bet2/20
Sana28.09.2023
Hajmi2.09 Mb.
#1689204
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20
Секин оқиб ўтиш
Q = m в H , м3
бу ерда Q - сув сарф миқдори, м3/с;
m - сув сарф коэффициенти,
в – сув чиқиш эни, м;
Н – иншоот остонасидаги сувнинг чуқурлиги, м;
Тиралган оқиб ўтиш
Y = mvh = mвh , м3
бу ерда h- куйи беъфда сув чуқурлиги, м;
Сув иншоот тусиги (шит) остидан оқиб ўтишда
Эркин оқиб ўтиш:

Q = m вhт , м3/с;


бу ерда hТ – тусикни очилиш баландлиги, М;


а – тик сиқилиш коэффициенти.

Тиралган оқиб ўтишда:


Q= mvhz , м3
бу ерда hz – тусик ортидаги сувни чуқурлиги, м.

Сувни кувурли иншоотдан оқиб ўтишида.


Q= mw , м3/c.
формулаларидан фойдаланиш тавсия этилади.
Бу турдаги иншоотлар: шаршара, тезокар, регуляторли иншоотлар, ва х.о. лар ҳисобланиб уларни батафсил танишишингиз мумкин.
Ўлчов назорат асбоб ва қурилмалари
Юкорида келтирилган барча сув ўлчаш қурилмалари асосан очик тармоқларда маълум бир кўрсаткичлари қийматларини олиб, у қиймат бўйича жадвал, график каби қўшимча кулланмалардан сув сарфи аниқланишини курдик.
Хаётга хозирда кўплаб шундай ўлчов ва назорат асбоб ва сув ўлчаш қурилмалари кириб келмокда, уларни кўрсатгичлари орқали улардан оқиб утаётган сув сарф миқдори ёки оқиб утган сув ҳажмини бира тула аниқлаш имкони тугилади.
Улар турига:
Сув сатхини назорат килувчи ва белгилаб борувчи қурилма ва асбоблар (Валдай, ГР-38, УМ 2-30-ОНБТ-а, ДУЧ-1, ДУП-1, ДУК-1, ЭРСУ-3, УА1)
Сув тускич (шит)ни ҳолатини кайд этувчи улчагичлар (ИПЗ-1, ИПЗ-2)
Сув сарфини ўлчовчи асбоблар (ИРВ-1, ДРИ-2, ДС-64-3М)
Босимли кувурларда сув сарфини ҳисобга олувчи асбоб ва қурилмалар (Вентури соплоси ва Вентури трубкаси, индукцино сув улчагич (ИР-П, ИР-51) ва х.о.лар) киради. Улар билан сиз батафсил (2) орқали танишишингиз мумкин.
Бу асбоб ва қурилмалар гидравлик ва электр баъзида механик энергия ёрдамида ишлайди. Гидромелиоратив тизимларда гидравлик энергиядан унумли фойдаланиш жуда арзон ва ишончли ҳисобланади.
Сизга юкоридан маълумки сув сарфи хар ҳисобий даврга асосан бир хил килиб узатилади, яъни унинг ўзгариши хар ҳисобий даврда бир маротаба амалга оширилади. Ундан ташқари суғоришда ишлатиладиган суғориш техникасини ишлашида хам доимий сув сарфи, унинг иш даврида таъминланиши керак булади.
Хозирда гидравлик энергия ҳисобига ишлайдиган ва сув сарфини бир хил килиб берадиган қурилмалар жуда кўплаб яратилган. Улар ўз ишида қуйидагиларга асосланади.
Доимий босимни хосил килиб берувчи қурилмалар (З = cоnst).
Сув чиқариш майдонини бошқарувчи қурилмалар (w = c, М, З).
Босимни ўзгаришини қаршииликни ўзгариши билан мувофиқлаштирувчи ва сув окимини хусусиятларидан фойдаланишга асосланган қурилмалар.
Бундай қурилмалар билан хам сиз (2) дан батафсил танишишингиз мумкин.
Юкорида келтирилган сув ўлчаш қурилмаларини қуллаш бўйича САНИИРИ институти қуйидаги тавсияларни келтиради. Тавсиялар – 1 жадвалда келтирилган бўлиб ундаги қисқартма белгилар қуйидагича номланади (улар юкорида хам кайд этиб утилган):
Ст – сув тушўрги, ДН – даражаланган нов, СУР – сув ўлчаш регуляторлари, СУО – сув ўлчаш остоналари, СУУ – сув ўлчаш урнатмалари, НУ – назорат узани УГП – узан гидрометрик пости.

2.1 – жадвал. Сув сарф миқдорини аниқлашда қурилмаларни қуллаш бўйича САНИИРИ тавсияномаси



Шартлар

Сув сарфи м3







0,005-0,05

0,05-0,5

0,5-3,0

3,0-10,0

10,-05,0

>50,0

Сувни эркин оқиб ўтишида
(юкори ва урта нишабликда)

1

СТ

СТ

СУО,СУУ

СУО,СУУ

СУР, КР

НУ, УГП

2

СУР

СУР

СУО,СУУ

СУО,СУУ

СУР, КР

НУ, УГП

3

ДН

ДН

СУО,СУУ

СУО,СУУ

СУР, КР

НУ, УГП

Сувни тиралган
Оқиб ўтишда
(кичик нишабликлар)

1

СУР

СУР

СУО,СУУ

СУО,СУУ

НУ

НУ

2

СУР

СУР

СУО,СУУ

СУО,СУУ

НУ

НУ

3

ДН

ДН

СУО,СУУ

СУО,СУУ

НУ

НУ

Сувни тиралган
Оқиб ўтишида
(i= о)

1

СУР

СУР

СУО,СУУ

СУО,СУУ

НУ

НУ

2

СУР

СУР

СУО,СУУ

СУО,СУУ

НУ

НУ

3

СУР

СУР

СУО,СУУ

СУО,СУУ

НУ

НУ

Эслатма: 1 – тиник сувда (сув омбордан келганда)
2 – сувда сузувчан лойка бўлганда.
3 – сувда муаллак ва туб лойка ҳамда юза оқизиклар бўлганда.
Сув ташлама турлари жуда кўп. Уларнинг ичида энг оддий, қулай ҳамда энг кўп тарқалганлари юпқа деворлар сув ташламаларидир. Юпқа деворлар сув ташламаларининг 3-4 мм қалинликдаги ясси темирдан ясалган турлари тавсия қилинади:

  • учбурчаксимон Томсон сув ташламалари, (2.1-расм.)


2.1 –расм. Сув ташламаси.
1. каналнинг кесими.
2. сув ўлчаш рейкаси.

  • трапециясимон Чиполетти сув ташламаси, 2.2-расм.


2.2-расм Чиполетти сув ташламаси.
1 – канал кесими
2 – сув ўлчаш рейкаси.
Чеполетти сув ташламаларининг ВЧ-25, ВЧ-50, ВЧ-75 ва ҳоказо ўлчамлари бўлади.
2.3-расм. Иванов сув ташламаларининг–ВИ-25, ВИ-50, ВИ-75 ва ҳоқазо ўлчамлари бўлади. Бу ерда келтирилган 25,50,75 рақамлари сув ташлама остона кенглигининг см даги қийматларини билдиради.

Иванов сув ташламаси
1 – канал кесими
2 – сув ўлчаш рейкаси.
Сув ташламани қўллаш шарт шароитлари: юпқа деворли сув ташлама очиқ канал ва ариқларда, улардан сув эркин оқиб тушиш шароитида каналдаги сув сатҳи сув ташлама остонасидан 3-5 см паст бўлганда миқдорида бўлганда нисбати 6 дан кўп бўлмаслиги керак, яъни

Сув сарфини ўлчашдаги хатолик 2…3% дан ошмаслиги керак. Сув ташлама деворидан оқиб тушаётган сув оқими юзасининг сув ташлама олдидаги сув оқими юзасига бўлган нисбати 1:4 дан ошмаслиги керак.
Сув оқимининг юқори бъефидаги тезлиги 0,5 м\с дан ошмаслиги керак. Сув ташлама эркин оқиб тушаётган сув оқими тагига бемалол кириши керак.
Иш жараёнида юқори бъефининг димланиши натижасида бирламчи чуқурликка нисбатан 1,5-2 марта катта чуқурлик ҳосил бўлади ва сув тезлиги 30-60% гача камаяди сув ташлама остонаси олдида чўкинди ҳосил бўлади.
Сув сарфини юқори аниқлик (хатолик 2…3%) да ўлчаш шартлари:
P ≤ Хмax ; 0,1< Х < 0,3 б; ; т = 1 мм
бу ерда:
Р- остонанинг баландлиги, м;
Н мах-сув оқимининг максимал чуқурлиги, м;
Н-сув оқимининг чуқурлиги, м;

  • асосий ўлчамлар (а в) нинг ±15дан, қолган ўлчамларники ±2%дан ошмаслиги керак;

  • ўлчаш рейка (линейка)лари стандарт бўлиши, ўрнатилганда эса, ҳисоб боши сув ташлама остонасининг белгиси билан бир хил бўлиши керак;

  • сув ташлама сувни кесувчи қирралари тўғри, текис, тоза ва силлиқ бўлиши керак, ушбу талаблар пайванд чокларига ҳам тегишли;

  • сув ташлама металл қисмлари занглашдан сақловчи бўёқ билан уч мартаба бўялиши керак.


Download 2.09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling