Glossariy adabiyotshunoslik – literature, letters

Xalq ma’naviyati – national spiritualy – xalq yoki millat 
qadriyatlarning muayyan tartibda, darajada va yo‘sinda tizim holiga 
kelishi. Barcha xalqlarning ma’naviyati ham asosan bir xil 
qadriyatlardan tashkil topadi. Bu tizim sirasiga ozodlik, tinchlik, 
xotirjamlik, iymon, insof, lafz, oriyat, farovonlik, kattalarga hurmat, 
hamkorlik, adolat, mehmondo‘stlik singari qadriyatlar kiradi. Lekin, 
ayni bir xil qadriyatlardan tashkil topishiga qaramay, turli xalqlar 
ma’naviyatining o‘ziga xos bo‘lishiga bois shuki, o‘sha ayni bir xil 
qadriyatlar ma’naviyatda o‘ziga xos yo‘sinda bog‘lanadi. Masalan, bir 
x.m.da mehmondo‘stlik ustuvor bo‘lsa, boshqa x.m.da jasurlik ustun 
bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, ayni bir x.m. taraqqiyotidagi bir 
bosqichda o‘sha mehmondo‘stlik yoki kattalarga hurmat katta o‘rin 
tutsa, keyingi bosqichda jasorat yoki adolat eng ustuvor qadriyat bo‘lib 
qolishi mumkin.
Ziyolilik - the intellectuals – ma’naviy tushuncha ma’nosida 
nisbatan uzoq tarixga ega emas. U jadidchilik harakati b-n birga yuzaga 
keldi. Lekin uning inson faoliyatidagi dastlabki unsurlari o‘rta asrlar va 
undan keyingi davrlardagi ma’rifatparvarlar hayotida shakllanganini 
e’tirof etmoq lozim. U insoniyat jamiyatidagi madaniy va intellektual – 
aqliy taraqqiyot b-n bog‘liq. Shu bois uni inson paydo bo‘lganidan 
ancha keyin vujudga kelgan ma’naviy-axloqiy hodisa deb talqin etish 
maqsadga muvofiq. 
Gumanizm - humanism (lot. humanus – insoniylik) – insonga 
nisbatan yuksak ma’naviyat tamoyillari asosida munosabatda bo‘lish, 
insonparvarlik g‘oyasi va amaliyoti. 
Fahm-farosat - soundness of mind – oddiy turmush hodisalaridan 
ham, murakkab hayotiy munosabatlarda ham muayyan holatni, vaziyatni 
idrok yordamida tez anglay bilish. 
Bilim – overview – ijtimoiy-tarixiy, amaliyotda tekshirilgan va 
mantiqan tasdiqlangan, voqelikning bilish jarayonida erishilgan natijasi; 
shu voqelikni inson ongida tasavvurlar, tushunchalar, muhokama va 
nazariyalar orqali ifodalangan adyekvat in’ikosi. Kishilarning tabiat va 
jamiyat hodisalari aqida hosil qilgan ma’lumotlari; voqelikning inson 
tafakkurida aks etishi.