Gomeopatik dori vositalari, texnologiyasining

Gomeopatik granulalar tahlili
Granulyar ichish uchun mo‘ljallangan (per os), ma’lum bir shakl berilgan, dori va yordamchi moddalardan tashkil topgan dori turidir. Ular qobiq bilan qoplangan bo‘lishi mumkin. Granulalarning rangi bir xil bo‘lishi kerak, ularning o‘lchami 0,2-0,3mm bo‘lib, undan kichik yoki katta granulalar miqdori 5% dan oshmasligi kerak. Bu ko‘rsatkich elakdan o‘tkazib aniqlanadi. Ularning qiymati xususiy maqolalarda ko‘rsatilgan qiymatdan oshmasligi, bo‘linuvchanligi ±10% dan ortiq bo‘lmasligi kerak. Granulalar tashqi muhitdan himoyalangan holda chiqariladi, salqin quruq joyda saqlanadi.
Gomeopatik surtmalar tahlili
Surtmalar sifatini tekshirishdagi asosiy ko‘rsatkichlardan biri bu surtmadagi dori modda zarrachalarning kattaligini aniqlashdir. Aniqlash biologik mikroskopda olib boriladi. Namunaning miqdori 5 g dan kam bo‘lmasligi kerak. Agar surtmadagi dori moddasining konsentratsiyasi 10% dan ortiq bo‘lsa, unda surtma tegishli asosda 10% gacha suyultiriladi. Buning uchun 0,05 g namuna olib, uni buyum oynachasining ishlanmagan tomoniga joylashtiriladi. Buyum oynachasining boshqa tarafida esa kvadrat shakli (olmos bilan 15*15 mm kattalikda) chiziladi. Kvadratning tomonlari qalam bilan bo‘yaladi. Buyum oynachasi asos erib ketgunicha suv hammomiga qo‘yiladi, asos suv/moy, uglevodorodli yoki emulbsion asos bo‘lsa, bir tomchi sudan III eritmasidan tomiziladi.
Agar asos gidrofil yoki moy/suv tipidagi emulbsion asos bo‘lsa, unda 0,15% li metilen ko‘ki eritmasi tomiziladi.
Reaktivlar tomizgandan keyin yaxshilab aralashtiradi va shisha oynacha (24x24mm) bilan yopiladi.
Mikroskop ostida kvadratning bo‘laklari ichidagi zarrachalar kattaligi ko‘riladi. Bitta dori preparatining tahlili 5 martagacha qaytariladi. Zarrachaning kattaligi me’yoriy texnik hujjatda ko‘rsatilgan kattalikdan oshmasligi kerak.
Gomeopatik tabletkalar tahlili
Tabletkalar kerakli darajada mustahkam bo‘lishi kerak. Ishqalanishga mustahkamligi 97% dan kam bo‘lmasligi lozim. Qobiqli tabletkalarni ishqalanishga mustaxkamligi tekshirilmaydi.
Tabletkalar sifati farmakopeya bo‘yicha quyidagi ko‘rsatkichlar bilan baholanadi.

1. 
   Tabletkalarning tashqi ko‘rinishi.
   
2. 
   Tabletklarning parchalanuvchanligi.
   
3. 
   Eruvchanligi.
   
4. 
   Tabletkalarning o‘rtacha og‘irligi.
   
5. 
   Dozalarning bir xilliligi tekshiriladi.
   

Gomeopatiyani o‘ziga xos xususiyatlaridan biri, bu katta va kichik suyultirishlarni tabobatda qo‘llashdir, bu esa o‘z navbatida suyultirishlarni biologik faol modda bo‘yicha tahlil qilishni ancha murakkablashtiradi. Gomeopatik dori preparatlarning sifatini baholashda ko‘pincha qo‘shimcha moddalar sifatini nazorat qilish bilan cheklaniladi (etil spirti, sut qandi va x. k.) Gomeopatik dori moddalari tayyorlanganda standartlangan gomeopatik substansiyalar qo‘llanilsa va dori moddasini tayyorlashda texnologik jarayon buzilmasa - gomeopatik dori moddasining sifati qaysidir darajada kafolatlangan bo‘ladi.
Hozirgi vaqtda gomeopatik dori moddasiga shartli ravishda qisqacha texnologik jarayonning chizmasi keltiriladi. Gomeopatik dori moddasining sifatini kafolatlash uchun ishlab chiqaruvchi korxona substansiyalarni, tahlili natijalarini bayonlashtirib (sertifikatlarni) keltirish lozim.
Asosiy tindirmalarga me’yoriy texnik hujjat tayyorlash muhim masalalardan biridir. CHunki, asosiy tindirmalar gomeopatik dori shakli tayyorlashda asosiy tayanch xomashyo hisoblanadi. Asosiy gomeopatik tindirmalar tayyorlanayotganda texnologik jarayon qat’iy ravishda buzilmasligi lozim. Asosiy tindirmalar olinayotgan o‘simlik xomashyosi ham qat’iy ravishda standartlanadi. O‘simlik xomashyosining tahlili uchun makro va mikroskopik, kimyoviy va fizik-kimyoviy usullar qo‘llaniladi. Me’yoriy texnik hujjat uchun hozirgi vaqtda har bir o‘simlik xomashyosiga chinligini aniqlash uchun quyidagi ko‘rsatkichlar kiritilgan bo‘lishi kerak: “Tashqi ko‘rinishi”, “Mikroskopiyasi”, “CHinlik reaksiyalari”, “YUpqa qatlamli xromotografiyasi”. O‘simlik xomashyosidagi har bir biologik faol moddaga chinligini aniqlash uchun kimyoviy-analitik reaksiyalar o‘tkazilishi zarur.
Gomeopatik dori moddalariga davlat standart namunalarini yo‘qligi katta muammodir. Gomeopatik dori moddalarining me’yoriy texnik hujjat yoki vaqtinchalik farmakopeya maqolasi tuzilganda quyidagi ko‘rsatkichlarga ahamiyat berish lozim.

1. 
   Tahlil qilinayotgan dori moddasiga o‘xshash boshqa davlat farmakopeyalarida keltirilgan (Germaniya, Hindiston, AQSH, Fransiya farmakopeya) maqolalarni o‘rganib chiqib, ushbu maqolalar asosida jadval tuzib, olingan natijalar va ko‘yilgan talablarni solishtirish kerak.
   
2. 
   Olib borilgan tahlil asosida biologik faol moddalarni tanlab olingan sinfi bo‘yicha standartlash olib borilishi kerak.
   
3. 
   Gomeopatik dori turlari tarkibiga kiruvchi kuchli ta’sir etuvchi biologik faol moddalar sifatini va miqdorini tahlil qilish usullarini tanlagan sinfi bo‘yicha to‘g‘ri olib borilganligi haqida ma’lumot beriladi va xulosa keltiriladi.
   
4. 
   Tahlil bo‘yicha olingan natijalar uchta seriyadan kam bo‘lmasligi lozim va ularning natijalari jadvalga tushirilishi kerak.
   
5. 
   Ta’sir etuvchi moddaga tahlil usuli keltirilganda bu usulni ijobiy tomonlari ko‘rsatilib, uslubiy metrologik hisoblari bo‘lishi kerak.
   
6. 
   Ikki xil tushuncha bo‘lmasligi uchun uslubning matni aniq va to‘liq berilishi kerak.
   

Davlat farmakopeyasida keltirilgan reaktivlarni qo‘llaganda, ularni tayyorlash uslubi me’yoriy texnik hujjatda ko‘rsatilib sifati va saqlash muddati qayd etilishi lozim.
CHinligi keltirilgan bo‘linmadagi tushintirish xatida tajriba qilinayotgan tindirmani xromotografiya rasmlari bo‘lishi kerak (tindirma, tajriba namunasi, standart eritmalar). Xomashyoda kuchli ta’sir etuvchi moddalar bo‘lsa, undan tayyorlangan tindirmani to‘rtinchi suyultirmasini spektrofotometrik usuli bilan aniqlanganda nur yutish spektrining ko‘rinishi keltirilishi kerak.
Tabiiy sharoitda aniqlangan saqlash muddatini analitik natijalarini jadvalda keltirish kerak.
Gomeopatik dori moddasiga tuzilgan me’yoriy - texnik hujjatda dori moddasining nomi lotin tilida berilishi lozim “Asosiy gomeopatik tindirma” qo‘shimchasi bilan. Masalan: Bryonia asosiy gomeopatik tindirma.
Me’yoriy texnik hujjatni kirish qismida (1-betda) o‘simlik xomashyosini tayyorlangan vaqti va fizikaviy holati (quritilgan, barra, sovuqda qotirilgan) haqida ma’lumot bo‘lishi lozim, undan tashqari o‘simlikni nomi va qaysi oilaga mansubligi o‘zbek, rus va lotin tillarida ko‘rsatilishi kerak. Quritilgan xomashyodan olingan tindirmani o‘simlik xomashyosini reglament qiluvchi me’yoriy-texnik hujjatga ko‘rsatmalar keltiriladi. YAngi keltirilgan o‘simlik xomashyosidan olingan tindirmaga bu ko‘rsatmalar keltirilmaydi.
Farmakopeya maqolasining loyihasi (2-bet) uchta qismdan iborat jadval tariqasida keltiriladi, unda: “Ko‘rsatkichlar”, “Usullar” va “Me’yorlar” berilishi kerak. Korxona farmakopeya maqolasi loyihasida “Tarkibiy qismi” keltiriladi. Tindirmani olishda ishlatilgan birlamchi dorivor xomashyoni miqdori grammda, etil spirtini konsentratsiyasi % massa hajm bo‘yicha keltiriladi. “Asosiy gomeopatik tindirma”ni vaqtinchalik farmakopeya maqolasiga ko‘ra olish usuli beriladi.
“Tasvirlanishi” qismida tindirmani rangi, agar bo‘lsa o‘ziga xos hidi keltiriladi.
Tindirmani chinligi xususiy sifat reaksiyalari va sorbentdagi yupqa qatlamli xromatografiya usuli bilan aniqlanadi. Tanlangan uslubga ko‘ra tajriba natijalaridan so‘ng qavs ichida biologik faol modda yoki biologik faol moddalar guruhi ko‘rsatiladi.
YUpqa qatlamli xromatografiya usuli bo‘yicha chinligi aniqlanadi. Namuna tarkibida tindirmani o‘zi qo‘llanilmasa, unda namunani tayyorlash uslubi keltirilishi kerak. Xromatografiyalash sharoiti ham ko‘rsatilishi lozim: qo‘zg‘aluvchan va qo‘zg‘almas fazalar, hajmi namunasi, qo‘llangan usul (nuqta yoki chiziq), xromatografiya usuli (tepaga ko‘tariladigan yoki pastga tushadigan), qo‘zg‘aluvchan fazaning bosib o‘tgan yo‘li (erituvchi fronti), xromatogrammani quritish sharoiti, olingan natijalarni ajratib olish sharoiti (ulbtrabinafsha nur orqali ajratish), rasmi ko‘riladi: 254 yoki 365nm; detektrlash reaktivlarining qo‘llanishi,
olingan xromatogramma ko‘rsatkichlari (zonalar soni, rangi, bo‘yalishi, ulbtrabinafsha nur ta’siridagi flyuressensiyasi), Rf bo‘yicha zonalarni xromatogrammada joylanishi yoki zonalar joylanishini aniqlashda xromatogrammada boshqa bir usul qo‘llanilgan bo‘lsa, ko‘rsatilishi kerak. Standart namunalar yoki boshqa eritmalarni tomizilganda, solishtirish uchun ishlatiladigan namunalar, xromatogrammasi tavsifi berilishi kerak. Zonalarni joylashtirish esa xromatogrammadagi sinov namunasi Rs bo‘yicha tavsiflanishi kerak (standart belgilovchi bo‘yicha). Ko‘rsatmada standart namuna eritmasini tayyorlash uslubi keltiriladi. CHet eldan keltirilgan substansiya ishlatilganda standart namuna me’yoriy hujjatida ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim yoki ishlab chiqarilgan yili bilan firmaning katalogida raqami ko‘rsatilishi kerak.
Bu holda ishlab chiqaradigan korxona chet eldan keltirilgan substansiyani dori moddalarini standartlash markaziga etarli darajada etkazib berishi lozim. Substansiyani miqdori undan tindirma tayyorlab besh marta tajriba o‘tkazish uchun etarli bo‘lishi kerak, firma esa tahlil jarayonida qo‘llanadigan standart namunalarni keltirishni o‘z zimmasiga oladi. Xomashyoda kuchli ta’sir etuvchi modda bo‘lsa, undan tayyorladigan tindirmani tahlili 4-chi suyultirilishigacha xavfsizlikni baholash uchun keltirilishi kerak. Bunda 4-chi suyultirmani suyultirish uslubi hamda spektrofotometrik tahlil usuli qo‘llanilsa, nur yutish to‘lqin uzunliklarini “max” qiymati va undan chetlanishlar ko‘rsatilishi kerak. Tindirma tayyorlash uchun olingan xomashyoda kuchli ta’sir etuvchi moddalar bo‘lsa, me’yoriy-texnik hujjatda kuchli ta’sir etuvchi moddalarni biologik miqdoriy tahlil usuli ham keltirilishi kerak.
Tindirmani sifatini baholash uchun me’yoriy-texnik hujjatga “Spirt” qismini kiritish kerak, unda spirtni miqdori va tahlil usuli farmakopeya maqolasi bo‘yicha ko‘rsatilishi kerak.
Me’yoriy-texnik hujjatda "Quruq qoldiq" qismi bo‘lishi, foiz miqdori va aniqlash usuli ko‘rsatilishi lozim (farmakopeya maqolasi talabiga ko‘ra).
Ta’sir etuvchi moddaning sifatliligini ta’minlashga tindirmani qadoqlash usuli kafolat berishi kerak. Tindirma yorlig‘ida korxona mahsulot belgisi, manzili, tindirmani lotincha nomi, idishdagi miqdori, seriyasi, saqlash muddati, saqlash qoidasi, ro‘yxatdan o‘tgan raqami me’yoriy-texnik hujjatga ko‘ra ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Saqlash muddatini tabiiy sharoitda o‘tkazilgan tajribalar asosida belgilash lozim.
Gomeopatik dori vositalarining tahlili mavzusi bo‘yicha savollar

1. 
   Gomeopatiya so‘zi qanday ma’noni anglatadi?
   
2. 
   Qanday gomeopatik dori turlarini bilasiz?
   
3. 
   Gomeopatik dori moddalarining tibbiyotda tutgan o‘rni va ahamiyati.
   
4. 
   Suyuq gomeopatik dori vositalar sifati qanday ko‘rsatgichlar bo‘yicha baholonadi?
   

Adabiyotlar.

1. 
   Maxkamov S.M., Usubbaev M.U., Nuritdinova A.I. Tayyor dorilar texnologiyasi. Toshkent, 1994.
   
2. 
   Ivanova L.A.Texnologiya lekarstvennbgx form.-M.,1991.
   
3. 
   GF X1.- M., 1990.- vbsh. 2.
   
4. 
   Miralimov M.M. Yig‘indi preparatlar texnologiyasi T. 2002.