Guliston davlat universiteti kafedra "iqtisodiyot" soliq va soliqqa tortish

Soliq solish predmeti- soliq solinadigan daromad, oborot, mol-mulk va 
boshqalarga bo‘lgan huquq emas, balki ularning o‘zidir, ya‘ni soliq solish 
ob‘yekti bo‘lib birorbir soliq predmetiga bo‘lgan huquq tushunilsa, predmet 
bo‘lib ana shu egalik qilinadigan daromad, yer uchastkasi, imorat va 
boshqalarning o‘zi tushuniladi. Soliq solish ob‘yekti yoki soliq solish predmeti, 
unga kim egalik qilish huquqiga ega bo‘lsa, unda soliqni to‘lash majburiyati, 
ya‘ni soliq sub‘yektini namoyon qiladi. Demak, aytishimiz mumkinki, soliq 
solish predmetiga egalik qilish huquqi soliq ob‘yektini vujudga keltirsa, o‘z 
navbatida ushbu predmetga kimning egalik qilishi soliq sub‘yektini yoki soliq 
to‘lovchini namoyon etadi. 
Soliq manbai- bu soliq to‘lovchi to‘laydigan soliqlar manbai, ya‘ni 
daromadi. Soliq solish ob‘yekti va soliq solish manbaini bir-biridan farqlash 
lozim bo‘ladi. Ayrim soliq turlari, masalan, foydaga, yalpi daromadga, jismoniy 
shaxslarning daromadiga soliqlar bo‘yicha soliq solish ob‘yekti ham, soliq 
manbai ham bir xil bo‘ladi, ya‘ni nima obyekt bo‘lsa, uning o‘zi manba 
hisoblanadi. 
Soliq solinadigan baza- soliq solish ob‘yektining soliq stafkasi 
qo‘llaniladigan miqdori. Hisoblanadigan soliq miqdori nafaqat soliq 
stafkalarining miqdoriga, shu bilan birgalikda soliq stafkasi qo‘llaniladigan 
ob‘yektning miqdoriga ham bog‘liq. Soliq solinadigan bazaning miqdori 
qonunchilikda soliqqa tortilishi lozim bo‘lgan soliq solish ob‘yektidan ruxsat 
etiladigan chegirmalarga bog‘liq ravishda o‘zgarib turishi mumkin. Soliq solish 
bazasini soliq to‘lovchilarning mazkur toifasiga taqdim etiladigan soliq 
imtiyozlariga muvofiq ravishda kamaytirishga ruxsat etiladi. 
Soliq solish birligi- bu ob‘yektning o‘lchov birligi, masalan, daromad 
yoki mol-mulk solig‘ida ob‘yektning o‘lchov birligi sifatida uning so‘mdagi 
bahosi ifodalansa, yer solig‘ida o‘lchov birligi bo‘lib kv.m yoki gektar 
hisoblanadi. 
Soliq stafkasi- soliq solinadigan bazaning o‘lchov birligiga nisbatan 
qonunchilik tomonidan belgilab qo‘yilgan me‘yordir. Soliq stafkalari foizlarda 
yoki mutlaq summada belgilanishi mumkin. Soliq stafkasi soliq elementlari 
ichida eng ko‘p amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan unsurdir. Chunki soliq 

---

36 
stafkalarini o‘zgartirish orqali davlat xo‘jalik yurituvchi sub‘yektlar faoliyatiga 
ta‘sir etadi.