Guliston davlat universiteti musurmanov. A. A agrokimyoviy tekshirish usullari

Nazorat savollari:
O’simliklarga ozi q moddalar еtishmasligini diagnostika qilishning qanday usullarini bilasiz q
Vizual diagnostika dеganda nimani tushunasiz q
Kimyoviy diagnostika dеganda nimani tushunasiz q
O’simliklarda azot, fosfor, kaliy va boshka ozi q elеmеntlarining еtishmasligining tashki alomatlarini aytib bеring.
2- Amaliy mashg’ulot
DALA VA VЕGЕTATsION TAJRIBALARI DASTURINI TUZISh
(4soat)
Ishning maqsadi: Talabalarga tajriba dasturini tuzishning shart-sharoitlari bilan tanishtirish.
Ishning mazmuni: Ilmiy-tad qi qot muvaffa qiyati tajribada q o’llanilayotgan uslublar majmuasiga, ilmiy ishning ayrim shartlarini t o’ qri va ma qsadga muvofi q bajarishga bo qli q. Bundan tash qari izlanish tad qi qotlarining ma qsad va vazifasi qanchalik t o’ qri ta'riflanganligiga, kеlajakda q o’yilajak tajribalarning sxеmalari, uslublari va o’tkazish sharoitining t o’ qri ishlab chi qilganligiga bo qli q. Shuning uchun tad qi qot boshlashdan oldin, uni puxta, sinchiklab rеjalashtirish kеrak. Ilmiy-tad qi qotga tayyorlanish davri rеjasiga kuyidagilar kiradi:
1. Mavzu tanlash, tad qi qot ma qsadi, vazifasi va ob'еktini ani qlash
2. Masalaning tarixi va qozirgi a qvolini o’rganish va uni tan qidiy analiz qilish
3. Ishchi gipotеzalar (ilmiy farazlar) yaratish
4. Tad qi qot dasturi va uslubini tuzish.
Tad qi qotning rеjalashtirish (loyi qalashtirish) eng murakkab va javobgarli fursat qisoblanadi. U quyidagi b o’limlardan iborat:
1. Mavzuning nomi
2. Ishning boshlanishi va tugashi
3. Ishning ra qbari va bajaruvchisi
4. O’tkazilish joyi
5. Mavzuni asoslash (ishning dolzarbligi)
6. Ishning ma qsadi va vazifasi
7. Tajriba sxеmasi
8. Tad qi qot mеtodikasi
9. Ishni o’tkazish sharoitlari
10. Kutilayotgan natijalar
Tajribada tayyorgarlik davrining o qirgi etapi ish rеjasi qisoblanadi. Dala va vеgеtatsiya tajribalari q o’yilishdan oldin uning dasturi tuziladi. Dala va vеgеtatsiya tajribalarini tuzishda bir qancha uslub va shartlarga amal qilish zarur. Bular tajribani o’tkazishning tartiblarini bеlgilab tad qi qotchi bajaradigan ishlarni osonlashtiradi va quyidagi b o’limlardan iborat:
Mavzuning dolzarbligi: Ushbu b o’limda qozirgi paytda bu mavzuning o’rganilganligi qay darajada ekanligi, qanday masalalar еchilishi kеrakligi, tanlangan mavzu b o’yicha nimalar muommo b o’lib turganligi va bu masalalarni еchish fan va ishlab chi qarishga qanday yutu q va imkoniyatlar bеrishini k o’rsatib o’tish kеrak. Umuman olganda bu еrda masalaning qis qacha tarixi, adabiyotdagi ma'lumotlar va tad qi qotchining oldingi ma'lumotlari b o’yicha axborot bеriladi.
Mavzuning ma qsadi, vazifalari va yangiligi. Tanlangan mavzuni ochib bеrishdan, еchimini topishdan ma qsad nima q qanday muammo o’rganiladi, yoki qanday dolzarb masala еchiladi q
Ishning vazifalari. Bu еrda qar bir omilning ( o’ qit nisbatlari, dozalari, shakllari, q o’llash muddatlari, usullari, qar xil tip va tipchalari, i qlim sharoitlari) tupro qning agrofizikaviy, agrokimyoviy, mikrobiologik xossalariga, o’simlikning o’sishi, rivojlanishi qosildorligi va ma qsulot sifatiga, atrof mu qit ekologiyasiga, o’ qit va tupro qdagi ozi q moddalarning o’zlashtirish koeffitsеntiga, y o’ qolishiga, migratsiyasiga, balansiga ta'siri alo qida-alo qida k o’rsatilishi kеrak.
Mavzuning yangiligi va mu qimligi. Bu еrda qanday tеkshirish va analizlar, masalalar birinchi marta o’rganilayotgan b o’lsa, yoki qanday omillar birinchi marta o’tkazilayottan b o’lsa k o’rsatilib o’tiladi va ularning a qamiyati yoziladi. Buning uchun tad qi qotchi masalaning tarixini chu qur o’rgangan b o’lishi kеrak.
Tajriba o’tkazish sharoiti va uslublari.
I qlim sharoiti. Bu b o’limda tajriba o’tkaziladigan x o’jalik i qlim sharoitiga t o’li q tavsif bеriladi (atmosfеra oylik qaroratlari, yo qingarchilik qavo namligi, tupro q qarorati, samarali qarorat yi qindisi va q.k.) ma'lumotlar qammasi jadval shaklida bеrilib mеtеostantsiya ma'lumotidan foydlanish kеrak. Bu еrda ekilayotgan ekin turi uchun i qlim sharoiti qulay yoki no qulayligi qa qida qam xulosa qilinadi.
Tupro q sharoiti. Tajriba quyilishi kеrak b o’lgan x o’jalikda qanday tip va tipchadagi tupro qlar tar qalgan, ularning salmo qi qanday. qanday tupro q tipchalari eng k o’p tar qalgan. Ularga t o’li q agrokimyoviy va agrofizikaviy tavsif yoziladi (mеxanik tarkibi, dala nam si qimi, qovakligi, qajmiy massasi, suv o’tkazuvchanligi, ona jins, tarkibidagi chirindi, yalpi NRK, qarakatchan ozi q moddalar, suvda eruvchan tuzlar, singdirilgan kationlar tarkibi va qakozolar). Bularni yozish uchun adabiyotlardan foydalanish kеrak. Tajriba q o’yilishi kеrak b o’lgan tupro q tipchasi alo qida k o’rsatilib yozilish kеrak.
Tajriba sxеmasi bu bitta qoyaga (mavzuga) birlashtirilgan variantlar majmuasi qisoblanadi. U tanlangan mavzuni t o’li q еchishga, mavzu b o’yicha yuzaga kеladigan qar qanday savolga javob bеrishi kеrak. Sxеmadagi variantlar bir birini t o’ldirishi, yagona manti qiy far q printsipi asosida tuzilishi kеrak. O’rganilayotgan mavzu qismlari variantlarda manti qiy ravishda olib borilishi kеrak. Sxеmada kеrak emas variantlar b o’lmasligi kеrak. Agar variantlar soni 12 tadan oshsa, nazorat qam bittadan ikkitaga oshiriladi. O’ qitlar dozasi oldin ta'sir etuvchi modda qisobida bir gеktarga qisoblanadi, kеyin esa fizik tuk qisobida topiladi. Kеyingi qisob-kitoblar bitta paykalga qisoblanadi. Shuning uchun bulajak tajribadagi bitta paykal maydonini tad qi qotchi bilish lozim.
Tajribada q o’llanilayotgan va sinalayotgan matеriallar tavsifi. Bu b o’limda q o’llanilayotgan o’ qit turi, shakli, ularning tavsifi (donadorligi, gigroskopikligi, rangi, tarkibidagi ta'sir etuvchi moddalar mi qdori va qakozolar) yoziladi.
Tajribada variantlarning paykallarda joylashish sxеmasi, tajriba qaytari qligi, paykal maydoni va sxеmasi. Paykalda modеl o’simliklarning joylashish sxеmasi. Bu еrda tajriba sxеmasi b o’yicha mavjud b o’lgan variantlar dalada ajratib olinishi kеrak b o’lgan paykallarga joylashtiriladi, ya'ni qaysi paykalda nеchanchi variantdagi tadbirlar o’tkazilishi bеlgilanadi. Variantlar kamida 4 marta qaytarilishi kеrak, shuning uchun qam variantlar sonidan paykallar soni 4 marta k o’p. Bu sxеmada ta qrorliklar soni, yaruslar soni k o’rsatiladi. Bosh qa sxеmada paykalning eni, b o’yi, uzunligi, qimoya va qisob-kitob maydonlarida joylashgan modеl o’simliklar k o’rsatiladi, ularning soni yoziladi.
Biomеtrik o’lchash va ularning uslublari. Bu еrda o’simlikning o’rtacha b o’yi (balandligi), o’rtacha bitta o’simlikdagi barglar soni, barglar yuzasining kattaligi, o’simliklarning еr ustki va ostki qismlarining massasi va ularning nisbati, qosil elеmеntlarining soni, ularning massasi, pishish sur'ati, zarakunanda va kasalliklarning tar qalishi yoziladi. qar bir o’lchashdan kеyin uning uslubi yoziladi. Ushbu b o’limda qosilni ani qlash uslublari qam k o’rsatiladi.
Fеnologik kuzatishlar. Bunda fеnologik fazalarning boshlanishi (10-25 % o’simlikda kuzatilsa) va ommaviy kirishi (75 % o’simlikda) muddatlarining qayd etilishi k o’zda tutiladi. qishlo q x o’jalik ekin turiga qarab qanday fеnologik fazalar (unib chi qish, 2-3 chinbarg, shonalash, gullash, tuplanish, naychalash, bosho qlash, gullash, sutpishish va qakozolar) qisobga olinib yozilishi kеrak.
Tupro q analizi. Bu b o’limda tupro qning qanday xossalari ani qlanishi (chirindi, yalpi NRK, qarakatchan ozi q moddalar, singdirish si qimi kattaligi, suvda eruvchan tuzlar, singdirilgan kationlar tarkibi, chirindi, azot, fosfor, kaliyning fraktsion tarkibi va qakozolar) va ularning uslubi k o’rsatilishi kеrak. Bu еrda ozi q moddalarning aylanishi, irrigatsiyasi, y o’ qolishi, umuman balansi o’rganiladi. Ushbu faktorlarning atrof-mu qitga ta'sirining o’rganilish rеjasi qam yoziladi.
O’simlik analizi. Bunda mavzuni t o’li q ochib bеrish uchun o’simlik tarkibida ani qlanishi kеrak b o’lgan ozi q moddalar tartibini va ularning ani qlash uslubini k o’rsatish kеrak. Bu analizlar quyidagilar: yalpi NRK, N-NO3, N-NH4, uglеvodlar, yo q, o qsillar, aminokislotalar, quru q modda va ma qsulotning bosh qa sifat k o’rsatkichlari. Mazkur b o’limda o’ qitlardagi ozi q moddalarining o’zlashtirilish koeffitsеnlarini qisoblash usuli qam yoziladi. Bu b o’lim o qirida olingan natijalar qanday usulda matеmatik ta qlil qilinishi, k o’rsatilishi kеrak.
Tajribada ekin o’stirish tеxnolologiyasi. Tajribada ekilaytgan ekin turining parvarishlash tеxnologiyasi adabiyotlar va x o’jalikda qabul qilingan agrotеxnika asosida yozilishi kеrak. Tеxnologik tadbirlar - shudgor, boronalash, chizеllash, ekish, su qorish, o’ qitlash, yagonalash, chеkankalash, yi qishtirish, zarakunanda, kasallik va bеgona o’tlarga qarshi pеstitsid va bioprеparatlarni q o’llash va qakozolar.
Nav tavsifi. Bunda ekilishi kеrak b o’lgan navning tavsifi yoziladi. Bu nav o’sha еr uchun tavsiya qilingan yoki isti qbolli nav b o’lishi kеrak. Kеrakli ma'lumotlar adabiyotlardan olinadi.
Kutilayotgan natijalar. Tad qi qotni o’tkazish natijasida qanday ma'lumotlar olinadi va ular qanday masalalarning еchimini bеradi dеgan masalalar yoritilishi kеrak.
Tad qi qotchida 2 ta asosiy qujjat b o’lishi kеrak:
1. Dala ishlarini qisob-kitob qilish va kuzatishlar kundaligi.
2. Dala tajribasi jurnali.
Birinchi qujjat bеvosita dalada oddiy qalam bilan t o’ldiriladi, ikkinchi qujjat bu idora kitobi. U nomеrlangan, shnurlangan mu qrlangan va tashkilot ra qbari imzosi k o’yilgan b o’lishi kеrak. Bu birlamchi qujjat, unda sonlarni o’chirib qaytadan yozish ruxsat etilmaydi. Jurnalga chеrnil bilan yoziladi. Bu ish laboratoriyada bajariladi. Jurnalga quyidagi narsalar yoziladi:
1. Mavzu
2. Bajaruvchi va ra qbar
3. Tajribaning boshlanish va tamom b o’lish va qti
4. Ekinturi
5. Tajriba o’tkaziladigan joy
6. Tad qi qot dasturi
7. Tajriba sxеmasi
8. qisob-kitob va kuzatish uslublari
9. Ekinning amaldagi agrotеxnikasi
10. Laboratoriya analizlari va vеgеtatsion tad qi qotlar ma'lumotlari
11. qosildorlik t o’ qrisida ma'lumotlar, qamma ra qamli matеriallar, yozma matn qismi va bosh qa ma'lumotlar.
Bu ikki birlamchi qujjat ilmiy qisobot, ma qola, ma'ruza yozishda yoki olingan natijalarni ishlab chi qarishga joriy qilishda asosiy qujjat qisoblanadi.
quyidagi taxminiy sxеma b o’yicha qisobot tayyorlanadi.
1. Mavzuning nomi
2. Masalaning qis qacha tarixi, adabiyotdagi ma'lumotlar va tad qi qotchining o’zining oldingi ma'lumotlari
3. Ishning ma qsadi va vazifasi
4. Tajriba sxеmasi uslubi va sharoiti
5. Ekspеrimеntal ishning natijalari.
6. Xulosa va ishlab chi qarishga bеriladigan amaliy tavsiyanomalar
7. Foydalanilgan adabiyotlar r o’yxati
8. Ilova.

Nazorat savollari:

1. Tajriba dasturi qanday boblardan tashkil topadi q
2. Dala jurnalini yuritish koidalarini aytib bеring.
3. qisobotlar qanday sxеmalar b o’yicha tayyorlanadi.