Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

“affiliatsiya”
tushunchasi biroz farq qiladi.
33-rasm  
Affiliatsiya insonning boshqa insonlar davrasida, 
guruhida bulishni istashi bilan bog‘liq xodisa. 
Ayniqsa, 
odam 
xavotirli, 
xavfli 
va 
stressli 
vaziyatlarni xis qilganda undagi affiliatsiya ehtiyoji 
ortib 
boraveradi. 
Affiliatsiya 
motivatsiyasi 
- 
muloqotga 
intilish, bilishga intilish, o‘zini ta’kidlash, manfaatli 
hamkorlikka intilish kabi maqsadlar, ehtiyojlar, 
motivlar majmuidan iborat bo‘lib, ular shaxs mehnat 
faoliyati davomida aqliy, anglanilgan muloqot 
jarayoniga o‘tishga undaydi.
Oxirgi vaqtlarda affiliatsiya motiviga e’tibor ortmoqda. So‘zning ma’nosi 
inglizcha to affiliate – birlashmoq, birlashtirmoq, insonni boshqa odamlar 
davrasida bo‘lishga intilishi ma’nosini bildiradi.
R. Myurreyning ilmiy izlanishlarida: “...Affiliatsiya deganda har ikkala tomonga 
ijobiy ta’sir etuvchi o‘zaro muloqot mazmuniga ega ijtimoiy ta’sirlarning 
ma’lum turi, do‘stona munosabatlarni o‘rnatish va bog‘lanishni his etish, 
guruhlarga birlashish” kabi motivatsiya sifatida talqin etiladi.
✓ 
Maslou
fikriga
ko‘ra,
affiliatsiya motivi
insoniyat 
ehtiyojlari ierarxiyasining eng yuqori darajasiga mansubdir. Ammo shu 
bilan birga insoniyat tabiati uchun birinchi darajali va fundamental motiv 
hisoblanib, odamlar bilan o‘zaro ta’sir doirasidagina rivojlanishi mumkin.
✓ 
Megrabyan affiliatsiya motivining ikki xil tomonini ajratib o‘tadi: 
affiliatsiyaga ehtiyoj (simpatiya, muloqotdagi qo‘llab-quvvatlash) va rad 
etilishdan qo‘rqish (muloqot o‘rnatilmasligi yoki rasmiyligicha qolishi).
✓ 
X. Xekxauzen fikricha, affiliatsiyaga ehtiyoj universal hisoblanib, yosh, 
gender va etnik mansublikdan qat’iy nazar barcha insonlarga xos ehtiyojdir.
Motivatsiya talaba xulq-atvori hamda akademik maqsadlariga chambarchas 
bogʻliq hisoblanadi. Ammo amalga oshirilgan ma’lum izlanishlar ushbu holatga 
toʻgʻri kelmaydigan ayrim natijalarni ham qayd etdi. Shuningdek, tadqiqotlarga 
binoan talabalarning ichki motivatsiyasi ta’lim olish jaroyonida shakllanishi ham 
mumkin ekan.
34
  
Ammo ushbu ehtiyojning xarakteri va mazmuni ta’lim-tarbiya, ijtimoiylashuv 
sharoitlari va ma’naviy tomonlarga bog‘liq.
34
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm. pp: 188.

---

76
Klassik va zamonaviy psixologik adabiyotlar tahliliga ko‘ra, affiliatsiya motivi 
o‘z ichiga insonlar bilan muloqot o‘rnatishga ehtiyoj, guruh a’zosiga aylanish, 
atrofdagilar bilan o‘zaro ta’sir doirasiga kirishish, yordam ko‘rsatish va qabul 
qilish kabi ehtiyojlarni o‘z ichiga qamrab oladi.
Affiliatsiyaga
yo‘nalganlik
tushunchasi ilk
marotaba 
A.Megrabyan S.Kshesinskiylar tomonidan ijtimoiy psixologiyaga 
kiritilgan.
Atoqli xorijiy psixologlar maktabi doirasida affiliatsiya motivi bevosita va 
bavosita yondashishlar orqali o‘rganilgan bo‘lsa-da, lekin mahalliy sharoitda sof 
ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar bu borada hali olib borilmagan.
YUqoridagi fikrlar umuman shaxs xulq–atvorining motivlariga oid fikrlar bo‘lsa, 
ijtimoiy psixologiya o‘z predmeti nuqtai nazaridan ijtimoiy xulq motivlariga 
alohida e’tiborni qaratadi. Bu masalaga oid dastlabki yaxlit nazariyalar fanda 
yigirmanchi asrning 50-chi yillarida paydo bo‘ldi va Vill SHuts nomi bilan 
bog‘liq. Uning nazariyasi rossiyaliklarning adabiyotlari “interpersonal xulqning 
uchlamchi nazariyasi” (trexmernaya teoriya interpersonalnogo povedeniya)
35
nomi bilan qayd etildi. Ushbu nazariyaga ko‘ra, ijtimoiy xulqning asosini 
shaxslararo munosabatlarda namoyon bo‘luvchi uch toifa ehtiyojlar tashkil etadi: 
qo‘shilish, nazorat va ochiqlik.