Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

shaxsning dinamik funksional buzilishini
ko’rib chiqamiz:
8-jadval  
1.
Ishonch va ishonchsizlik krizisi
1 yoshgacha davrdagi vaqt
2.
Uyat va shubhaning aksi avtonomlashishi
2-3 yoshda
3.
Shaxsning yo’naltirilganligi. Shakllanish 
usuli – tarbiya
dunyoqarashi,e’tiqodlari,ideallari, 
intilishlari,qiziqishlari,istaklari 
4.
Shaxs tajribasi. Shakllanish usuli-ta’lim
bilim, malaka, ko’nikma, odatlar
5.
Psixik protsesslarning xususiyatlari. 
Shakllanish formasi – mashqlar
diqqat,sezgi,idrok,xotira,taffakur, 
xayol,hissiyot,iroda
6.
Biolopsixik xususiyatlar.
Shakllanish formasi – trenirovka
oily
nerv
faoliyatining
tipi,
temperament,layoqatlar,jinsiy farq
Z.Freyd 
tomonidan 
ishlab 
chiqilgan 
«psixoanaliz» 
nazariyasini 
psixodinamik, noeksperimental nazariyalarga kiritish mumkin. Bu nazariyada 
shaxsning butun hayoti olinib, shaxs sifatida uni ta’riflash uchun uni ehtiyoj va 
motivlari ko’rib chiqiladi.
Gumanistik nazariya namoyondalari A.Maslou va K.Rodjerslar shaxs bo’lib 
shakllanayotgan 
insonga 
shaxsni 
mukammalashishining 
asosi o’z-o’zi 
aktivlashtirishga intilish asosiy xususiyat deb hisoblaydilar. «Individ» va «shaxs» 
tushunchalari bir-biriga o’xshash bo’lmagani singari, o’z navbatida, shaxs va 
individuallik birlikni tashkil qiladi, lekin ular bir-biriga o’xshash emas. «Shaxs» va 
«individuallik» tushunchalari qanchalik darajada birlikdan iborat bo’lganiga 
qaramay, bir-biriga mos kelmasligining o’zi ham shaxsning tuzilishini kishining 
individual-psixologik xislatlari va fazilatlaridan tarkib topadigan allaqanday shakl 
sifatida tasavvur qilish imkoniyatini bermaydi. «Shaxs» va «individuallik» 
tushunchalari aynan bir-biriga o’xshaydi, deb tan olinadigan va shaxsga tabiatan 
ijtimoiy munosabatlar subyekti sifatida, individning tizimi tarzidagi, ijtimoiy 

---

33
fazilat sifatida qaraladigan psixologiya fanining ayrim yo’nalishlarida shaxs bilan 
individuallikning tuzilishi bir-biriga tobora mosligi tan olinadi. Bunday psixologik 
maktablar va yo’nalishlarning vakillari individuallikning tuzilishi aniq ta’riflab 
berilsa bas, bu kishining shaxsini to’lig’icha o’z ichiga oladi va ta’riflab beradi, 
degan nuqtai nazarni ilgari suradilar. Haqiqatda esa, agar shaxs hamisha o’zining 
muayyan ijtimoiy muhiti bilan «haqiqiy munosabatlar» subyekt sifatida namoyon 
bo’lishi inobatga olinadigan bo’lsa, shaxsning tuzilishiga muayyan ijtimoiy 
guruhlar, jamoalar faoliyati va munosabatida tarkib topadigan ana shu «haqiqiy 
munosabatlar» va aloqalar muqarrar tarzda kiritilishi shart. Jumladan, 
psixologiyada 
individuallikning 
ko’pgina xislatlari - moslashuvchanlik, 
tajovuzkorlik, moyillik darajasi, tashvishlanish va shular kabilar aniqlangan. Bular 
jamlanib individning o’ziga xosligini ko’rsatadi.
Amerika psixologlarining ta’kidlashlaricha, odamlarning ongli
ravishda xulosa chiqaradigan vaqtida xulosa miyaning harakatlanish uchun
tayyorgarlik ko‘rish vaqtidan keyinroq sodir bo‘ladi, ya’ni miya xulosa
chiqarish vaqtidan oldin unga tayyorlanar ekan. Ba’zi tadqiqotchilar
odamning xulosa chiqarish jarayonining spektitsizmga (har narsaga shubha
bilan qarashga) yoyishadi.  
Ko‘pincha qaror qabul qilish bosqichma-bosqich amalga oshadi, degan fikr
ilgari suriladi. Xulosa chiqarishning yana bir faraz funksiyasi ongning
keyin sodir bo‘ladigan ish –harakatga ayni bir vaziyat paydo bo‘lganda ishga 
tushishi haqida fikrlar berilgan
.
14