Guliston davlat universitеti
Download 4.27 Mb. Pdf ko'rish
|
O\'MST O\'UQ 2023
|
Toqi Zargaron
67 36 zargarlik ustaxonasi va do‗konlar bo‗lgan. Toqi Zargaron Buxorodagi toqilarining eng yirigi va mujassamoti jihatidan murakkabi hisoblanadi. Toqi Sarrofon-XVI asrda Buxoroda qurilgan pul almashtiradigan bosh savdo markazi. Shoxrud arig‗i ustda Sarroflarning do‗konlari qurilgan bo‗lib, Toqi Sarrofon eng kichik gumbazdir. Shayboniylar davrida Buxoro xususiy tadbirkorlik qarz berish va pul almashtirish markaziga aylangan. Buxoroda Sarroflar nomi bilan bog‗liq uylar, savdo-gumbazi, karvon saroi, masjid, xammom va boshqalar mavjud bo‗lgan. Bundan tashqari Abdulazizxon qurdirgan koshinli xonaqoh (1549 yil) Karmanadagi Hazrati Qosimshayx xonaqohi, 1582 yilda qurilgan uch darvozali Timiy kalon, Oyposhsha Oyim madrasasi, Fatxulla Qo‗shbegi madrasasi, Do‗stum madrasasi kabi ko‗plab me‘moriy obidalar qad ko‗targan. Abdullaxon madrasasi 1577 – 1578 yillarda qurilgan. Samarqandda ham Shayboniylar nomi bilan bog‗liq binoiy xayirlar anchagina. Masalan, Shayboniylar daxmasi - XVI asr memoriy yodgorligi. Shayboniyxon 1510 yili Eron shoxi Ismoil I Safaviy bilan bo‗lgan jangda halok bo‗lgach, Samarqandga olib kelib o‗zi tomonidan qurila boshlanib, keyinroq 1515- 1516 yillarda to‗liq bitkazilgan madrasada marmar supa ostida dafn etilgan. Supa ostiga Shayboniyxondan tashqari boshqa Shayboniy sultonlar: Mahmud Sulton, Muhammad Temur Sulton, Abulxayir Sulton va boshqalar dafn etilgan. Samarqandda yana Abdurahim Sadr madrasasi qurilgan. Baroqxon madrasasi-Toshkentda (1531-1532 yil XVI asrning ikkinchi yarimi) da qurilgan madrasa. Madrasa poydevori toshdan, qalin devorlari turli hajmdagi pishiq g‗ishdan ishlangan. Madrasa o‗rnida dastlab ikki (katta va kichik) maqbara bo‗lgan. Kichik maqbarada Baroqxonning qabri bor. 1904 yilda masjidga aylantirilgan katta maqbarada Toshkent hokimi Suyunchxo‗ja qabri joylashgan. Baroqxon ikki maqbarani o‗z ichiga olgan madrasa qurdirgan. XX asr boshlaridagi ta‘mir vaqtida qadimgi bezaklarning qoldig‗i ko‗chirib tashlanib, oq ganch bilan suvalgan, Baroqxon madrasasi naqshlarining go‗zalliga va qurilishi uslubi jihatidan Samarqandning eng yirik, yaxshi me‘moriy yodgorliklariga yaqinlashadi. 1946 yil, 1949 yil, 1951 yil, 1967 yillarda madrasada ta‘mir ishlari o‗tkazilgan. Bu davrda yana Karmana yaqinida Zarofshon daryosi ustiga qurilgan ko‗prik juda mashhur (1582 yil). Buxoroga kelgan ingliz elchisi Antoniy Jenkinson: ―Buxoro juda katta shahar, unda g‗ishtlik imoratlar, serhasham binolar ko‗p.‖ Shayboniylardan ayniqsa Abdullaxon II yurt obodonchiligi yo‗lidagi sa‘i-harakatlari tarixchilar tomonidan yuksak baholangan. Uning davrida markaziy hokimiyat kuchayishi tufayli katta qurilish amalga oshirilgan. Chunonchi, Abdullaxon II 1001 ta rabot, sardoba, ko‗plab madarasa, masjid, ko‗prik, suv omborlarini qurdirgan. Samarqand va Buxoro shaharlari hamisha mamlakatning siyosiy iqtisodiy va madaniy hayotida muxum rol o‗ynab kelgan. Chunki, bu shaharlar davlat hokimiyatining tayanchi, savdo va hunarmandchiligi markazi, madaniyat hamda ilm fan o‗chog‗i vazifasini o‗tagan. Samarqand va Buxoro xonlikning eng yirik shaharlaridan hisoblangan. XVI asr boshlarida mayda mulklarning birlashuvi va 68 markaziy xokimiyatning bir muncha mustahkamlanishi savdo va xunarmandchiligini ham rivojlanishiga imkon yaratdi. Xonlik shaharlarida savdo markaziy xiyobonlaridagi usti yopiq chorsularda olib borilgan. Ular ―Tim‖ va ―Chorsu‖ deyilgan. 5 tim bo‗lgan. Bu Buxoroda tijorat va bozorlarning obodligidan guvox beradi. Chorsuni Buxoroda ―toq‖ ham deyilgan. XIX asrning 40 yillarigacha Buxoroda 38 ta karvonsaroy bo‗lgan, shulardan 24 tasi g‗ishtan qurilgan, 14 tasi cho‗pkori edi. Buxoroda ichki va shaharlararo savdo 9 ta tim va chorsuda amalga oshirilgan: 1. Timi Abdullaxon-bunda adras, beqasam, duxoba va movut sotilgan. 2. Toqi Abdullaxon –bunda atlas, karbos, surp bilan savdo qilingan. 3. Uchta Timda-shoyi matolar sotilgan. Qolgan to‗rt chorsu (Xossa Biyo, Darroi, Timi, Kalampushti) Hindistondan keltirilgan oyoq kiyimlari, kovush, bosh kiyimlari sotilgan. Buxoro shahrida 103 ta madrasa, 360 masjid, 83 ta hovuzning mavjudligi uning yirik iqtisodiyot va madaniyat markazi bo‗lganligidan dalolatdir. XVII-XVIII asrlarda me‘morchilikda katta yutuqlarga erishildi. Ashtarxoniy Imomqulixon Madina shahrida chorbog‗, Makkadagi Ka‘baga kiraverishda darvozalaridan biri ostonasi uchun oltin va kumush tutkichli yog‗och zina qurdirganligiga tarix guvoh. Buxoroda Imomqulixon amaldori Nodir Devonbegi masjid, Labi Hovuz nomi bilan mashhur hovuz, madrasadan iborat me‘moriy majmua bunyod etdi, hamda Samarqandda Xo‗ja Ahror maqbarasi yonida madrasa va nomozgoh barpo qildi. Abdulazizxon qurdirgan Buxorodagi madrasa muhtashamligi, nafis naqshli koshinlariga boyligi bilan ajralib turadi. Buxoro xonligining ko‗pgina shaharlarini bog‗lar o‗rab turar edi Alohida reja asosida bunyod etilgan bog‗lar ham bo‗lib, ular yirik amaldorlarga qarar va chorbog‗ deb atalar edi. Bunday bog‗lar to‗rt qisimdan iborat bo‗lib, ularni bir-biridan ariqlar ajratib turar edi. Buxorodagi Jo‗ybor, Toshkentdagi Kaykovus bog‗lari eng mashhur bog‗lar qatoriga kirar edi. Bu davr me‘morchiligining eng katta yutuqlar hisoblangan Registon maydoni shakllandi. Registon ansambli uch madrasa - Ulug‗bek, Sherdor va Tillakori madrasalaridan iborat me‘moriy majmua. Dastlab Ulug‗bek madrasasi bunyod etilib, keyinchalik qarshisiga-maydon sharqiga Ulug‗bek xonaqohi, shimoliga Mirzoi karvonsaroi, Janubga Alika Ko‗kaldosh jome masjidi qurilgan, yonida esa yog‗ochdan xotamkori uslubida Masjidi Muqatta va Abu Said madrasasi qurildi. Registon XV asrning 20-40 yillarida hashamatli me‘moriy ansamblga aylanib bo‗lgan edi. XVII asrda Samarqand hokimi Yalangto‗sh Bahodir vayrona xolatidagi Ulug‗bek xonaqohi o‗rnida Sherdor madrasasini, Mirzoi Karvonsaroi o‗rniga Tillakori madrasa – masjidini qurdirgan. Sherdor madrasasi – Yalangto‗sh Download 4.27 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|