H husanov, M. L. Tursunxodjayev, A. R. Bakiyev moliyaviy menejment

Mazmuni — bozor iqtisodiyotiga o‘tish davridagi moliyaviy menejment 
konsepsiyasini yoritib byeruvchi nazariy qoidalar turli tashkiliy - huquqiy 
shakldagi korxona va tijorat tashkilotlarining xususiyatlari, moliyaviy menejment 
vazifalarini bajarilishi uchun yaratilgan shart — sharoitlar, tadbirkorlik 
faoliyatining moliyaviy ta'minlashni boshqarish uchun zarur bo‘lgan tamoyil va 
uslublari, takror ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etuvchi mablag‘larning 
umumiy qiymatini baholash va boshqalardan iboratdir. 
Menejment — iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, moliyaviy, falsafiy, psixologik, 
texnikaviy, tashkiliy jihatlarga egadir. «Menejment» atamasi birinchi bo‘lib, 
Amerika ilmiy doiralarida muomalaga kiritilgan bo‘lib, u faqat biznes to‘g‘risida 
gapirganda ishlatiladi.
Menejment evolyutsiyasida uchta asosiy bosqichni ajratibj ko‘rsatish 
mumkin. 
Birinchi bosqich (XX asrning oxiri va XX asrning 30 yillari) - menejment 
fani va faoliyatning mustaqil turi sifatida o‘z o‘rnini topgan hamda mulkdorlikdan 
ajralib chiqqan davrdir. 
Ikkinchi bosqich (XX asrning 30—60 yillari) - menejment ,,Yuqoridan 
pastga“ tartibiga asoslangan buyruqbozlik - ma'muriy turdagi boshqarish uslubi 
ustunligining tarafdori sifatida chiqadi. 
6

---

Uchinchi bosqich XX asrning 60 yillaridan hozirgacha. bu davrda ko‘p 
hollarda bo‘lish va bo‘limlarga ajratish usullari qo‘llangan gorizontal shakldagi 
qolipga asoslangan menejmentning norasmiy tez moslashuvchan tizimi ustunlik 
qozongan. 
7

---

1- BOB. Kursning predmeti, metodi va vazifasi 
Bu fan talabalarga moliyaviy menejment asoslarini, uning nazariyasini, 
uslubi, usul va sirlarini o‘rgatadi. Talaba (o‘quvchi) eng avvalo, moliyaviy 
menejmentning mazmuni nimadan iborat ekanligini tushunib olishi lozim. 
Hozirgi kunda ham ba'zi bir olimlar moliyaviy menejment alohida mustaqil 
fan, degan fikrni bahsli deb hisoblaydilar. 
Ularning fikricha, bu fan o‘zining predmet va usuliga ega emas, lekin aslida 
boshqa fanlar kabi ,,Moliyaviy menejment“ fani ham o‘zining predmeti va 
uslubiga egadir. 
,,Moliyaviy menejment“ mustaqil fan sifatida o‘tgan asrning 70- yillarida 
paydo bo‘ldi va hozirgi paytda asosiy iqtisodiy fanlar qatoriga qo‘shildi. 
Bu fanning predmeti mikro va makroiqtisodiyot darajasida pul oqimini, ya'ni 
xo‘jalik yurituvchi sub'ektning moliyaviy resurslarini va xarajatlarini 
boshqarishdan iborat. 
Metod — bu tadqiqot uslubidir. Moliyaviy menejment predmetining asosiy 
vositalari (ya'ni, tadqiqot usullari) bo‘lib ilmiy abstraksiya, tahlillash va sintezlash, 
sifatli va miqdorli tahlillash, moliyaviy jarayonlarning iqtisodiy - matematik 
modellarini yaratish hisoblanadi. 
Turli mulk shaklidagi xo‘jalik yurituvchi sub'ektlarning moliyaviy holatini 
tahlil qilish usullari quyidagilardan iboratdir: 
— daromad (rentabellik)ning tahlili; 
— kreditlash qobiliyatining tahlili; 
— kapital sarf -xarajatining tahlili; 
— moliyaviy barqarorlikning tahlili; 
— o‘z -o‘zini moliyalash darajasining tahlili; 
— valyuta bilan o‘z-o‘zini moliyalashning tahlili; 
— pul oqimining tahlili; 
Olim va amaliyotchilar tomonidan „Moliyaviy menejment“ ning mustaqil 
fan sifatida keng qabul qilinishi va iqtisodiy ta’lim o‘quv rejalariga kiritilishi uning 
yangi, asosiy bosqichini tashkil etadi. 
Gap bu yerda mazkur fanning sifat o‘zgarishi haqida ketyapti: 
— bozor muhiti qanday qilib tarmoqlar bo‘yicha korxonaning moliyaviy 
mexanizmining harakat qilish mantig‘ini o‘zgartiradi? 
— bu yangi mantiq asosida korxona moliyasi qanday qilib boshqariladi? 
8

---

— yuqori inqirozlilik muhiti moliyani boshqarishga qanday to‘siqlarni 
qo‘yadi? 
— soliqqa tortish tufayli sodir bo‘lgan noxush oqibatlarni yo‘qotish 
maqsadida moliyaviy harakatlanishning qanday legal metodlaridan foydalanish 
mumkin? 
Bu kabi savollarni yana davom ettirish mumkin, lekin ushbu fanga ilmiy 
aniqlik kiritish asosida uning moliyaviy tomonlarini yoritishni maqsadga muvofiq 
deb bilamiz. 
Mamlakatimizning moliyaviy menejment maktabi bozorshunos-olimlar 
merosi tufayli tashkil topgan, chet ellik moliyashunoslarning ko‘p yillik tajribasi va 
nihoyat, rossiyalik va o‘zbek olimlarining izchil hamkorligi tufayli ilmiy salohiyoti 
keskin rivojlanmoqda. 
Mamlakatimizda bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy menejment fanining 
strategik va taktik maqsadlari mavjud bo‘lib, ular korxonaning moliyasini 
boshqarish hamda biznes amaliyotchilarini va oliy o‘quv yurtlarining talabalarini 
o‘qitishga mo‘ljallangandir. 
Bu vazifalarning alohida ikki jihatini ta'kidlash o‘rinli: 
Birinchidan, moliyaviy menejment mazmuniga berilgan ta'rif boshqa 
rivojlangan davlatlarda berilgan ta'riflaridan farq qiladi. 
Ikkinchidan, amerikalik va g‘arbiy Yevropalik olimlar fikricha moliyaviy 
menejment — bu firma moliyasini boshqarishning asosiy tushunchalari, ya'ni 
aksiya kursini ko‘tarish va undan keladigan sof daromadni hamda dividendlar 
sathini oshirish, aksiyador mol-mulkini va hokazolarni ko‘paytirishdan iborat 
ekanligi. 
Moliyaviy menejment korxona va xo‘jalik sube'ktlari o‘z oldiga qo‘ygan 
maqsadlarini amalga oshirishda zarur bo‘lgan muhim metodlar majmuidan 
foydalanish imkonini beradi. 
Asosiysi — shu maqsadga to‘g‘ri keladigan usuini tanlash va uni amaliyotda 
qo‘llay bilishdan iboratdir. 
Bu kursning vazifasi — foyda va daromadlarni maksimallashtirib borishda 
qo‘llanadigan usul va uslublardan foydalanib ish yuritishda moliyaviy 
menejmentning asoslarini to‘g‘ri belgilab berishdan iborat bo‘lib, birinchidan, 
o‘quvchilarni faqatgina O‘zbekiston Respublikasi amaliyoti asosida o‘qitish 
zarurligi bo‘lsa; ikkinchidan moliyaviy menejment o‘quv-qo‘llanmasida tegishli 
masalalar va yechiladigan misollar yetarli bo‘lishi kerak, chunki ularsiz 
9

---

o‘zlashtirilgan bilimni mustahkamlash qiyin.