H husanov, M. L. Tursunxodjayev, A. R. Bakiyev moliyaviy menejment
Download 0.63 Mb. Pdf ko'rish
|
Фин менедж Хусаинов
|
Kafolatli operatsiyalar. Banklar investitsiya kompaniyalar rolida chiqib,
uchinchi shaxslar foydasiga qimmatli qog‘ozlarni joylashtirish bo‘yidia kafolatlar berishi mumkin. Bu qimmatli qog‘ozlarni joylashtirish bilan shug‘ulanuvchi investitsiya kompaniyaiari yoki emissiya konsorsiumlari (sindikatlari) ning tavakkalchiligini o‘ziga xos sug‘urtalashdir. Banklar qimmatli qog‘ozlarni joylashtirayotgan emissiya kompaniyalari (shu jumladan, boshqa banklarga) agar zayom yoki aksiyalar joylashtirmasa, ulami kelishilgan kurs bo‘yicha o‘zlari qabul qilishga kafolat beradilar. Bordi-yu, zayom yoki aksiyalar joylashtirilmasa, banklar o‘z tavakkalchiligi uchun haq va mukofot oladilar. 133 Bevosita emissiya faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan kafolat operatsiyalari, bir bank yoki banklar tomonidan tuziladigan muvaqqat birlashmalar (konsorsium yoki sindikatlar) tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Bugun O‘zbekistonda bank kapitali bir qismini muayyan sug‘urta kompaniyasida joylashtirish amaliyoti mayjud. Bu banklarning tavakkalchiligini, shu jumladan, qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalardagi tavakkalchiligini kamaytiradi. Tijorat banklarning qimmatli qog‘ozlar bozoridagi maslahat xizmatlari. Rivojlangan mamlakatlarda bu xizmat turi qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshiriladigan boshqa operatsiyalar ichida katta o‘rinni egallaydi. Bu — bugungi kunda axborotning tutgan o‘rni va uning tijorat banklarida to‘plangantigi bilan bog‘liqdir. Bank maslahati xizmatini ko‘rsatish sarmoyani u yoki bu moiiya aktivlariga (aksiyalar, obligatsiyalar) joylashtirish foydaliligi, korxona likvid resurslarini oqilona boshqarish kabi masalalarni o‘z ichiga qamrab oladi. Bugun banklar mijozlarning ishonchini qozonish va bu bilan kelajak uchun ishlashga intilib, beg‘araz maslahat xizmatlarini ko‘rsatmoqda. Yuqorida bayon etilganlarga yakun yasab, shuni qayd etish mumkinki, hozirgi kunda O‘zbekiston tijorat bankiari, garchi bir tekis bo‘lmasa ham, qimmatli qog‘ozlar bozorida deyarii barcha turdagi xizmatlarni ko‘rsatmoqda: katta ulushlar emissiya va vositachilik xizmatlariga, kichik ulushlar-trast, depozitar, maslahat berish xizmatlariga to‘g‘ri keladi. Maslahat berish xizmatlariga tijorat banklarining e'tibori, ehtimol, tajriba ortishi, shunindek, ular o‘rtasida raqobat kuchayishi bilan ortib borsa kerak. Mamlakatning investitsion quvvati xususida gapirilar ekan, ko‘p jihatdan uni milliy iqtisodiyotning oshkora-ochiqlik darajasi belgilab berishini ta'kidlash joiz. Ushbu ochiqlik darajasi tegishli ko‘rsatkichlar asosida baholanadi. Ularga: yalpi ichki ishlab chiqarishdagi xizmatlarni hisobga olgan holda tashqi savdo (eksport- import) salmog‘i; tovarlar va xizmatlar ichki iste'molida import ulushi; ichki investitsiyalarga nisbatan tashqi investitsiyalar salmog‘i kiradi. Agar investitsiya imkoniyati iqtisodiy o‘sishning eng muhim omili ekanligini nazarga oladigan bo‘lsak, mustaqillik yillarida O‘zbekistonning investitsiya sektorida tarkib topgan asosiy tamoyillarning tahlili muhim ahamiyat kasb etadi. Bundan tashqari ana shunday tahlil milliy iqtisodiyotimizga chet el 134 kapitalining kirib kelishi miqyoslari va oqibatlari xususidagi hozir mamlakatimiz uchun dolzarb bo‘iib turgan savollarga javob olishga ham yordam beradi. Shunday qilib, investitsiyalarning barqaror ko‘paytirib borilaverishi, agar ulardan samarali foydalanadigan bo‘lsa, mamlakatda uzoq muddatli iqtisodiy o‘sish uchun zarur bo‘lgan zaminni yaratadi. Xulosa shuki, Respublikamiz so‘nggi yillarda o‘ziga chet el investitsiyalarini imkoni boricha ko‘proq jalb qilishga erishishi zarur. Buni jahon moliya bozorlaridagi g‘oyat keskin raqobat sharoitida uddalashga to‘g‘ri keladi. Ustiga-ustak bu nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy ahamiyatga ham egadir. Bu sohadagi natija O‘zbekiston milliy iqtisodiyotinining iqtisodiy o‘sishini ta'minlash va uning peshqadam mamlakatlar rivojlanish darajasidan orqada qolishini qisqartirish uchun hal qiluvchi ahamiyat kasb etishi mumkin. Buni hisobga olib, xususiylashtirish, davlat tasarrufidan chiqarish, aksiyalashtirishni yanada rivojlantirish va tadbirkorlikni qoilab-quvvatlash dasturlariga tezkorlik bilan muayyan tuzatishlar kiritish maqsadga muvofiqdir. Chet ellik investortar uchun mavjud cheklashlarni oiib tashlash va yo‘qotish zarur. Aks holda O‘zbekiston jahon ishlab chiqarishining yangi hududiy tuzilmasi doirasidan chetda qolib ketishi mumkin. Hozirga kelib, O‘zbekiston hududida chet el kompaniyalari faoliyatining huquqiy asoslarini shakllantirish jarayoni asosan nihoyasiga yetkazildi. Investitsiyaviy faollik ko‘p jihatdan qimmatli qog‘ozlar bozori rivojlanishiga bog‘liq. Qimmatli qog‘ozlar, bank tizimi bilan birgaiikda moliyaviy resurslar investitsiyalarga transformatsiya qilishning muhim mexanizmidir. Afsuski, ushbu bozor budjet taqchilligini qo‘shimcha pul emissiyasisiz qoplash uchun qimmatli qog‘ozlarni joylashtirish yo‘li bilan ko‘proq davlat manfaatlariga xizmat ko‘rsatmoqda. Ayni paytda Respublikada ushbu bozorni rivojlantirishga katta e'tibor berilmoqda. O‘z faoliyatini asosan iste'molchi (buyurtmachi) mablag‘lari hisobiga amalga oshiruvchi investitsiyaviy korxona va tashkilotlar ko‘pincha og‘ir moliyaviy ahvolga tushib qoladilar va yirik kreditorlik va debitorlik qarzdorligiga ega bo‘ladilar Albatta, investitsiyaviy faollikni oshirish — oson ish emas, buni birdanigina hal qilib bo‘lmaydi. Ammo bu borada mayjud bo‘lgan kamchiliklarni tuzatish va foydalanilmagan imkoniyatlarni jalb etish, shubhasiz xalq xo‘jaligining ushbu muhim sohasini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarishga yordam berar edi. 135 Ochiq bozor iqtisodiyotida tnilliy ichki ishlab chiqarishdagi jahon iqtisodiyotining rivojlanishi tarkibiy ustuvorliklariga mos kelmasligi nomonetar tarzdagi bilvosita inflyatsiyani vujudga keltiradi, bu hol miiliy iqtisodiyotning o‘sishiga salbiy ta'sir ko‘rsatadi va amalda uni uzoq muddatli turg‘unlik (depressiya) holatiga duchor qiladi. Bunday hodisa fanda ,,aks ta'sir samarasi“ nomini olgan. Investisiya dasturlarini ta'minlash maqsadida kredit resurslarini jamlash muammosini hal qilish uchun davlat va bank tizimining hamkorligi zarur. Hozir davlat budjet siyosati hisobiga investitsiyani ko‘paytirmoqda, bank sektori esa, aytib o‘tkanimizdek, investitsion kreditlashdagi o‘z ishtirokini qisqartirmoqda. Bunga sabab shuki, banklarning uzoq muddatli kreditlashdan manfaatdorligi yo‘q. 136 |
