H husanov, M. L. Tursunxodjayev, A. R. Bakiyev moliyaviy menejment
Download 0.63 Mb. Pdf ko'rish
|
Фин менедж Хусаинов
|
8- jadval
Auksionlarda DQMO obligatsiyalar daromadliligi Muddati 2001 yil 2002 yil 1 yarmi 6 oyli obligatsiyalar 17,11% 17,11% 9 oyli obligatsiyalar 18,01% 18,01% 12 oyli obligatsiyalar 19,01% 19,01% Ikkilamchi bozorlarda DQMOlarning daromadliligi Muddati 2001 yil 2002 yil 1 yarmi Auksioniarda DQMO obligatsiyalar daromadliligi Muddatt 2001 yil 2002 yil 1 yarmi 6 oyli obltgatsiyalar 17,11% 17.11% 9 oyli obligatsiyalar 18,01% 18,01% 12 oyli obligatsiyalar 19,01% 19,01% Ikkilamchi bozorlarda DQMOlarning daromadliligi Muddati 2001 yil 2002 yil 1 yarmi 19,01% 16,84% 16,9% 9 oyli obligatsiyalar 17,69% 17,84% 12 oyli obligatsiyalar 18,31% 18,42% Banklararo kreditlar bo‘yicha foiz stavkalari Muddati 2001 yil 2002 yil 1 yarmi 1 oyli 22% 26% 2 oyli 24% 28% 3oyli 26% 30% 6 oyli 27,5% 32% 9 oyli 150 12 oyli Depozit sertifikatlari bo‘yicha foiz stavkalari Muddati 2001 yil 2002 yil 1 yarmi 1 oyli 18% 18% 3oyli 20% 21% 6 oyli 22% 24% 9 oyli 24% 26% 12 oyli 27% 28% Markaziy bank qayta moliyalash stavkasi Hozirgi kunda DQMO lar yiliga 18 - 19% miqdorida daromad keltiradi. Bugungi kunda eng katta muammo bo‘lib, investorlarning ham davlat, ham korporativ obligatsiyalar bozorlariga bo‘lgan ishonsizligi hisoblanadi. Bu muammoni bir necha punktlarga ajratish mumkin. Birinchi muammo — tijorat banklar (obligatsiyalar bozoridagi asosiy investorlar bo‘lgan) an'anaviy kreditlarga muqobil aktivlarga o‘z mablag‘larini kiritishga unchalik ham manfaatdor emaslar. O‘zbekistonda sinditsiyalashgan kreditlash va yaxshi tashkil etilgan banklararo kredit bozorlari mavjud emasligi sharoitida, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki passiv operatsiyalarni amalga oshiradi (ularga faqat davlat korxonalarini kreditlash maqsadida kreditlar beriladi). Zayomlar bozori rivojlanishiga yomon ta'sir etuvchi omil — bu emitentlarning faoliyatlari haqida axborotlarning, bozor qatnashchilari haqida tahlillarning (anderrayterlar, investitsion konsultantlarning va hokazo) kamligi va ko‘plarining reytinglari mavjud emasligidir. Bunda, xorijiy kapital bilan qo‘shma korxonalar sifatida tashkil topgan mitentlarning bir yilda bir marta moliyaviy hisobotlarni taqdim etishlari ham investorlarni qoniqtirmaydi. Yana shuni ham ta'kidlab o‘tish kerakki, obligatsiyalarning ikkilamchi bozori ham yuqori hajmdagi operatsiyalaiga ega emas. Obligalsiyalar bilan savdo-sotiq qilishning asosiy qarorgohi bo‘lib «Toshkent» Respublika Fond Birjasi bo‘lib qolmoqda (2004 yil avgust ma'lumotlariga ko‘ra, «Toshkent» Respublika Fond Birjasida obligatsiyalar bo‘yicha oxirgi operatsiya 2004 yilning fevral oyida amalga oshirilgan). Ikkinchi muammo — zayomlarni olishni ustirishning fundamental asoslarining mavjud emasligidir. Ko‘plab korxonalar o‘z faolyait sohalarini kengaytirishga harakat qilgilari kelmayapti, shuning uchun ularda moliyalashtirishning katta hajmlariga ehtiyoj ham yo‘q. Bu narsa hozircha 151 ko‘pchilik yirik korxonalarning davlat korxonalari bo‘lganligi bilan va xususiy kapital birinchi o‘rinlarga ko‘tarilguncha qimmatli qog‘ozlar bozorining rivojlanishi ham to‘xtab qolishi ham mumkin. Bunga qarshi yo‘naltirilgan yaxshi vosita bo‘lib, 2003 yilda davlat korxonalarini butunlay xususiylashtirish haqidagi qarorning chiqarilishini qayd etib o‘tish lozim. Avvallari, barcha xususiylashtirilgan korxonalar ustav kapitalining 25% davlat qo‘lida qolgan edi. Korxonalarni xususiylashtirishdan kelgan pullar ham budjet taqchilligini qoplashning yana bir vositasi ekanligi ham ta'kidlab o‘tish joiz, chunki, oxirgi ikki yil davomida amalga oshirilgan xususiylashtirish jarayoni ham moliyaviy bozorning rivojlanishiga, ham davlat uchun foyda bo‘ldi. Shu paytgacha o‘zbek emitentlari xalqaro obligatsiyalarni chiqarishmagan edi. O‘zbekiston mustaqilligini qo‘lga kiritgan paytlardan beri hozirgacha davom etayotgan xorijdan zayom olishni chuqur o‘ylangan siyosati amalga oshirib kelinmoqda. Zayomlar jalb qilinsa ham, faqatgina maqsadli tarzda, aniq ishlab chiqarish loyihalarini moliyalashtirish maqsadida amalga oshirilmoqda. Xalqaro tashkilotlar va xorijiy mamlakatlar yirik davlat banklari rivojlanish uchun zayomlarni to‘g‘ri qoniqtiruvchi shartlar asosida ajratmoqdalar. Bir necha respublikamiz yirik korxonalari zayom olishning tashqi bozorlariga chiqishga harakat qilishmoqda. 2003 yil dekabr oyida qabul qilingan «Valyutani tartibga solish to‘g‘risida» gi qonun o‘zbek emitentlarining qimmatli qog‘ozlarini qimmatli qog‘ozlar bozori bo‘yicha tartibga soluvchi davlat organi va Markaziy bank o‘rnatgan tartiblarga asosan xorijiy bozorlarda joylashtirish imkonini beradi. Bunday tartib 2004 yilda ishlab chiqarilgan bo‘lsa ham, hali ham Markaziy bank bilan bu haqda kelishuv mayjud emas. Shuning uchun xorijiy bozorlarda o‘z obligatsiyalarini joylashtirishga intilayotgan o‘zbek emitentlari hozircha ichki bozorda ishonchli va tiniq zayomchilar obrusini egallashga harakat qilmoqdalar. 152 |
