H. I. Shukurov, S. Q. Qanoatov jamoada hamshiralik ishi tibbiyot kollejlari uchun darslik Qayta ishlangan uchinchi nashr toshkent «Iqtisod-moliya»

5.4. Keksa yoshdagi kishilarning sog‘lom turmush
tarzini tatbiq etish
Yer yuzidagi jonli-jonsiz mavjudotlarning hayot manbayi
quyosh nuridir. quyosh bor ekan, yer yuzida hayot davom eta-

---

93
di. Burungi zamonlarda ham odamlar quyoshning hayot man-

bayi ekan ligini yaxshi tushunganlar.
Ma’lumki, shifobaxsh nurlar teriga ta’sir qilishi natijasida
organizmda d vitamini ishlab chiqarilib, bu odam skeletini
kalsiy va fosfor bilan ta’minlaydi. Bu moddalar osteoporozga
chalingan keksa yoshdagi odamlarga juda zarur.
d vitaminini kerakli miqdorda olish uchun tushib turgan
quyosh nurlari ostida 15 daqiqa yotish kifoya qiladi. quyosh
nuri me’yorida ta’sir qilganda, ayniqsa, ultrabinafsha nurlar
organizmni sog‘lomlashtiradi. quyosh charaqlab turganda bola-
lar ham, kattalar ham o‘zlarini tetik his qiladilar, dillari yayray-
di, mehnat qobi liyatlari oshadi. Ultrabinaf sha nurlar ta’sirida
organizm­beta-endorfinlar­–­kayfiyatni­ko‘taruvchi,­jismoniy­
faollikni oshiruv chi, ruhiyatni muvozanatlovchi moddalar ish-
lab chiqaradi. quyosh ning teriga ta’siri natijasida teri tozala-
nadi va sog‘lomlashadi. Ay niqsa, yalang‘och teriga tushayot-
gan quyosh nuri ta’sirida qon hosil bo‘lishi kuchayadi, mod-
da almashinuvi, terining hayo tiy fao liyati (terining nafas oli-
shi, teri va yog‘ bezlari faoliyatlari, soch o‘sishi) yaxshilanadi.
quyoshda qoraygan teri quyosh ko‘rmagan teriga qaragan da
mikroblarga qarshi faol kurasha oladi. O‘zbekiston iqlimida
quyoshda toblanishning eng qulay vaqti ertalab soat 6
00
dan to
9
00
gacha va 15
00
dan to 18
00
gacha, qishda esa soat 10
00
dan
to 14
00
gacha.
Suv muolajalari qushdek yengil qilishi sababli keksalarga bir
qancha qoidalarni eslatib o‘tishni lozim topdik:
–­havo­harorati­23–25­°C,­suv­harorati­20­°C­lar­atrofida­
bo‘lganida cho‘milish mumkin;
– qorin juda to‘qligida va alkogolli ichimliklardan so‘ng suv-
ga tushish mumkin emas;
– suvga birinchi gal tushganda tana sovib ketmasligi uchun
unda 5 minutdan ortiq turish mumkin emas;

---

94
– to‘xtamasdan uzoq vaqt cho‘mi lish zarar. Cho‘milish vaq-

ti 15 daqiqadan oshmagani ma’qul.
Toza havoda bo‘lish yozda ham, qishda ham nafas olish
tizimi da kasalliklari bo‘lgan bemorlarning umumiy ahvolini
yaxshilaydi. Ay niqsa, archazor o‘rmonlarda sayr qilish juda
foydali.­Archa­zor­joylarda­havo­kislorod,­azot,­fitonsidlarga­
juda boy bo‘ladi, aylanib yurish vaqtida nafas olish maromini
bosayotgan qadamlaringizga uyg‘unlashtiring. Faol nafas
chiqarishda qorinni ichga tortsangiz, bundan qorin mushaklari
mustahkamlanadi. Sayr qilish vaqtida nafas olish va chiqarishni
o‘z salomatligingizga va yoshingizga qarab tartibga soling.
Yozgi mavsum o‘simliklar changiga allergiyasi bor
keksalarga noxush ta’sir qiladi. Aksirish, qichishish va burun
shilliq qavati ning shishishi, konyunktivit, larin git, eshakyemi
bilan kechadigan o‘tkir rinit kabilar shular jumlasidandir.
Allergiyadan qutulish uchun quyidagilarga rioya qilish
maqsadga­muvofiqdir:
– o‘simliklar gullaydigan joylardan uzoqroqda yurish, bosh-
ni tez-tez yuvish, issiq xonalarda sovutgichlardan foydalanish
kerak;
– allergiyani qo‘zg‘atadigan taomlar – tuxum, shokolad,
sitrusli mevalar, qovurilgan, o‘tkir mahsulotlarni tanovul qilishni
to‘xtatish lozim.