H. I. Shukurov, S. Q. Qanoatov jamoada hamshiralik ishi tibbiyot kollejlari uchun darslik Qayta ishlangan uchinchi nashr toshkent «Iqtisod-moliya»

Pnevmokoniozning boshqa turlari.­O‘pkadagi­fibroz­jara-
yonlari tarkibida faqat erkin holdagi silikat angidrid saqlovchi
chang ta’siridagina emas, balki yuqorida aytib o‘tilgandek, tarki-
bida bog‘langan holdagi silikat angidrid bo‘lgan silikat changlari
ta’sirida ham hosil bo‘ladi. Bunga talk, shifer, sement, nefelin
va­boshqa­changlar­paydo­qilgan­fibrozlar­misol­bo‘la­oladi.
Silikatozlar – bu kasallik kremniy (II) oksid kislotaning
changi tarkibida birikma holida bo‘lishidan kelib chiqadi. Silika-

---

145
toz kasalligi xuddi silikoz kasalligiga o‘xshab surunkali kechadi,

lekin nisbatan bir qadar yengil o‘tadi.
Asbestoz deb o‘pkada asbest changi keltirib chiqargan
patologik o‘zgarishlarga aytiladi. Kasallik 3–5 yil davomida
changli sharoitda ishlagan ishchilar orasida uchraydi. Asbes-
tozning boshqa pnevmoko niozlardan farqi – bu kasalliklarda
emfizema:­bronxit,­plevrit­va­boshqa­o‘zgarishlar­rentgen­orqa-
li­aniqlangan­fibrozdan­oldin­topiladi.­Morfologik­o‘zgarishlar­
ko‘proq to‘qimalarda sklerotik birikmalar hosil qiladi. Mik-
roskopik­o‘zgarishlar­qon­tomirlar,­bronxlar­atrofida­rivojlan-
gan­sklerotik­o‘zgarishlardan­iborat.­Tuguncha­turidagi­fibroz­
bo‘lmaydi.
Balg‘amda „asbest tangachalari“ bo‘lishi mumkin.
Erkin holdagi silikat angidrid changlari boshqa moddalarning
changlari bilan, ya’ni temir oksidi, tuproq, kaolin, ko‘mir va
shunga o‘xshashlarning changlari bilan aralashgan holda ko‘p
tarqalgandir. Bunday chang aralashmalari bilan nafas olganda
modifikatsiyalangan silikoz ko‘rinishlari kelib chiqadi. Bu
pnevmokoniozlar yengil kechadi. Ular ko‘mir changlari va
kvars changlari aralashmasi ta’siridan paydo bo‘lgan bo‘lsa
– atrokosilikoz, temir oksidi va kvars changlari aralashmasi
ta’siridan paydo bo‘lgan bo‘lsa – sederosilikoz, deyiladi.
Ba’zi bir changlar aralashmalari bilan nafas olganda paydo
bo‘lgan silikozlarning kechishiga aralashmalar ning ta’siri ostida
to‘qima suyuqligida kvarsning eruvchanligi sabab bo‘ladi. Erkin
holdagi silikat angidrid changlari va ularning boshqa changlar
bilan aralashmasi tosh konlarida, shaxtalarda, sement, asbest,
bo‘yoq, oyna ishlab chiqarish korxonalarida, silikat fayans,
sopol va chinni buyumlar ishlab chiqarish korxonalarida, metall
buyumlarni silliqlash va yaltira tishda uchraydi.