H. I. Shukurov, S. Q. Qanoatov jamoada hamshiralik ishi tibbiyot kollejlari uchun darslik Qayta ishlangan uchinchi nashr toshkent «Iqtisod-moliya»
O‘smirlar mehnatini tashkil etish
Download 485.49 Kb.
|
Hamshiralik ishi-www.hozir.org
- Bu sahifa navigatsiya:
- Me’yoriy gigiyenik hujjatlar.
- Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risida“gi
|
O‘smirlar mehnatini tashkil etish. Mamlakatimizda sanoat
korxonalarida va qishloq xo‘jaligida o‘smirlarning mehnatiga katta e’tibor beriladi. O‘smirlarning jismoniy va jinsiy jihatdan rivoj lanish davrida endokrin, vegetativ asab tizimida, asab ruhiy holatida chuqur o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. So‘nggi yillarda respublikamizda paxta te rimida bolalar va o‘smirlar, homilador ayollar mehnatidan foydalanish taqiqlangan. Ammo ijara pudrati, oilaviy pudrat, xo‘jalik yuritishning kooperativ usullarining rivojlanishi, terilgan paxtaga to‘lanadigan haqning oshishi sababli ular mehnatidan hozir ham foydalanilmoqda. Paxtani qo‘lda terish organizm ning rivojlanishiga birmuncha salbiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi davlat bosh sanitariya shifokori tomonidan 1989-yil 23-oktabrda „Pax- 154
ayollarning mehnatidan foydalanishni man etish to‘g‘risida“ 3-son qarori qabul qilingan. O‘smirlarni mehnat sharoitlari og‘ir, zararli yoki xavfli bo‘lgan ishlarga, shuningdek, og‘ir yuk ko‘tarish bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarga jalb etish taqiqlangan. Ixtisosliklar va ishchi- lar ro‘yxatida 18 yoshga to‘lmagan shaxslar uchun mehnat qil- ish taqiqlangan kasb lar keltirilgan. Ishlab chiqarish amaliyoti- ni o‘tayotganda, o‘smirlar ro‘yxatda ko‘rsatilgan korxonalarda, ko‘pi bilan 3 soat ishlashlari mumkin. 16 yoshdan 18 yoshgacha 6 soatgacha, shaxsiy va brigada ta’limi o‘quvchilari uchun (15– 16 yoshgacha) 4 soatgacha qisqar tirish ko‘zda tutilgan. Me’yoriy gigiyenik hujjatlar. O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy siyosatining muhim vazifalaridan biri mehnatkashlarning sog‘lig‘ini muhofaza qilish, xavfsiz ish sharoitini yaratib berish, kasb kasalliklarini kamaytirishdan iborat. Mehnat muhofazasi – bu mehnat qilish jarayonida insonning ish qobiliyatini va sog‘lig‘ini saqlashni ta’minlovchi qonunchilik hujjatlarivashungamuvofiqijtimoiy-iqtisodiy,texnik,gigiye- nik hamda tashkiliy chora-tadbirlar tizimidir. Mehnat gigiyenasi, mehnatni muhofaza qilish sohasida sanitariya-gigiyena me’yoriy qoidalarini ishlab chiqish va ularni ishlab chiqa rishga taqdim etish katta ahamiyatga ega. Bunda mehnat gigiyenasi va mehnat muhofazasida qonunchilikka rioya etilishini nazorat qi lish va sog‘lomlashtiruvchi chora-tadbirlar ishlab chiqish asosiy o‘rinni egallaydi. Mehnat gigiyenasi va muhofazasi qonunchilik hujjatlari reglamentining ahamiyati va mazmuniga ko‘ra 3 guruhga bo‘linadi: 1. Asos bo‘luvchi hujjatlar: O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (8.12.92-y.). 155
y.). O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi (1996-y.). „davlat sanitariya nazorati to‘g‘risida“gi qonun (1992-y.) 2. Barcha sanoat tarmoqlariga tegishli umumdavlat me’yoriy qo nunchilik hujjatlari: Sanitariya me’yor va qoidalari (San. m. va q.). Ruxsat etilgan me’yorlar (REM) va boshqalar. davlat standartlari mehnat xavfsizligi standartlari tizimi (dav. st. MXST). qurilish qoida va me’yorlari (qur. q. va m.). SSVning tegishli buyruqlari (300-sonli buyruq va boshqa- lar), shuningdek, sanoatning alohida tarmoqlari uchun sanitari- ya qoidalari va standartlar. 3. Me’yoriy-uslubiy hujjatlar: Alohidamasalalarhamdategishlitalablarbo‘yichaxavfliva za rarli ishlab chiqarish sharoitida u yoki bu yangi mahsulot olin- ganda yoki qo‘llanilganda. Asos bo‘luvchi qonunchilik hujjatlari. O‘zbekiston Respub- likasi Konstitutsiyasi fuqarolar mehnat muhofazasi va gigiye- nasi nizomini to‘g‘ridan to‘g‘ri yoki bevosita bog‘lovchi mam- lakatning asosiy qonunidir. 37-moddada har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash huquqiga ega ekanligi ko‘rsatilgan. 38-moddada yollanib ishlayotgan barcha fuqarolar haq to‘lanadigan dam olish huquqiga ega ekan ligi ko‘rsatilgan. 39-moddada har bir shaxsning qariganda, mehnat la yoqatini yo‘qotganda va boshqa hollarda ijtimoiy ta’minlash huquqi ko‘rsatilgan. „Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risida“gi qonun aholi- ning sog‘lig‘ini saqlashga yo‘naltirilgan muhim huquqiy hujjat- dir. U 1996-yil 14-sentabrdan kuchga kirgan va quyidagi uchta asosiy vazifani o‘z ichiga oladi: 156
kafolati huquqi; 2) sog‘lom turmush tarzini shakllantirish; 3) fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash sohasida davlat organlari bosh qarmalar, tashkilotlar, birlashmalar, korxonalar, muassa- salar fao liya ti ning huquqiy boshqarilishi. Ishchi-xizmatchilarning mehnat gigiyenasi va muhofazasida katta ahamiyatga ega bo‘lgan choralardan tibbiy-ijtimoiy yordam berish 32-, 33-, 35-moddalarda, mehnatga vaqtinchalik layoqatsizlik ekspertizasini o‘tkazish 36-moddada, tibbiy mehnat ekspertizasi 37-moddada ko‘rsatilgan. O‘zbekiston Respublikasi mehnat kodeksi asosiy mehnat hol- atlarini reglamentlaydi: mehnat munosabatlarini boshqarish, ish- chi va ish bilan ta’minlovchilar, ishga joylashish, mehnat shart- nomalari, ish vaqti, dam olish va ta’til vaqti, ish tartibi, mehnat muhofazasi, alohida toifadagi ishchilar, imtiyozli va davlat ijti- moiy sug‘urtasi. Shuni aytish kerakki, Mehnat kodeksi va boshqa qonun- chilik me’ yoriy dalolatnomalar korxonalar, tashkilotlar- da shartnoma bilan ishlovchi jismoniy shaxslarning mehnat munosabatlari ni, meh nat huquqlarini kafolatlaydi (8-modda). Mehnat kodeksida (16-modda) ishchilar hamda mehnat muho- fazasi va gigiyenasi bi lan to‘g‘ ridan to‘g‘ri bog‘liq bo‘lganlar mehnat huquqlari bilan muhofazalangan. Har bir inson mehnat qilish (57-, 58-, 59-moddalar), mehnat xavf sizligi va gigiyena- si talablariga javob beradigan mehnat sharoitiga ega bo‘lishga haqli. Yuqorida qayd etilgan sharoitlarni yaratib be rish ish bilan ta’minlovchi shaxslar ning majburiyati hisoblanadi, shu- ningdek, ular mehnat muhofazasi talablari buzilishiga mas’ul hisoblanadilar. Ishchi va xizmatchilar haftasiga 40 soat me’yoriy ish faoliyatini ta’minlovchi dam olishga (115-, 120-, 157
kunlari (116-, 117-, 118-, 119-moddalar), shu ningdek, har yili haq to‘lanadigan ta’til (134-, 135-, 136-, 137-, 138-moddalar), yana har yilgi asosiy ta’til (134-modda), 15 ish kuni miqdori- da uzaytirilgan ta’til (135-modda), qo‘shimcha ta’tilga (136-, 137-, 138-moddalar), ijtimoiy ta’til (149-modda) va uzluksiz ta’tilga (150-modda) egalar. Ta’til jami (asosiy va qo‘shimcha) 48 ish kunidan oshmasligi kerak. Download 485.49 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|