H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

Bandlik 
kursatkichlari 
bo‘yicha 
baholash. 
Bunday 
usullar 
“italiyaliklarga” oid nomni olganlar. Xufyona sektorlarning rivojlanishi rasmiy 
sektorlardan norasmiy sektorlarga ish kuchining tovlanishi bog‘liq. Bular 
uchun o‘y jo‘jaliklarida rasmiy tekshiruv ma’lumotlarning ahborot manbalari 
xizmat ko‘rsatadi. Xufyona iqtisodiyotida shunday yo‘l bilan aniqlangan 
ishchilar sonini tarmoqlar mehnat unumdorligining o‘rtacha o‘lchamiga 
ko‘paytiriladi. 
Natijada xufyona iqtisodiyotdagi ishlab chiqarishning umumiy hajmi 
aniqlanadi. Ushbu usulning kamchiligi xufyona jarayonlarda taqsimot, 
almashuv va iste’mol sohalarida hisob-kitobning yo‘qligi hisoblanadi. 
O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun “italiyaga oid usullar” asosan ish haqining 

---

287 
maxfiy, yashirin (sir tutilgan)ligini aniqlash uchun ko‘llanilishi mumkin 
bo‘ladi. 
Farqlanish usullari (tafout). Harxil manbalardan keladigan iqtisodiy 
ahborotlar solishtiriladi: davlat budjetiga soliq tushumlarining aholi tomonidan 
va soliq hizmatlardan tuzilishi; davlat bojxona hisoboti va firmalarning 
buxgalteriya hisoboti; aholining mehnat haqi shaklidagi xarajatlari va ularning 
daromadlari; aholining yashash minimumidan yuqori yashaydiganlar, hamda 
oliy o‘quv yurtlarida to‘lov asosida ta’lim olayotgan talabalar ulushi va 
boshqalar. 
O‘zbekistonda xufyona oborotni nazorat qilish uchun yuqorida sanalgan 
usullarni birgalikda ko‘llanilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
4. Davlat tomonidan resurslar xufyona oborotining cheklanishi.
Xo‘jaliklarning rivojlanishiga bir necha ijobiy ichki turtki (impuls) 
beraturub (santexnikalar, maishiy texnikalar, kvartiralar, bir qator xizmatlarda 
iste’molchilarning talabini 15-20% qondirishda; aholining noqonuniy va 
shunday bo‘lsada ishchi kuchi o‘rinlarini va mehnat shakllarini tashkil etishda) 
xufyona iqtisodiyot:
a) aholining og‘ir-og‘irlikda, ya’ni paraxo‘rlik o‘rab olinishi; 
b) kishilarda davlatga nisbatan uning ojizligiga ishonmaslik tug‘iladi;
v) mamlakatda kriminal elementlarning zo‘rligiga olib kelishi; 
g) xalqaro iqtisodiy hamkorlikning bo‘zilishi va jahon hamjamiyatida 
mamlakat obrusining mahrum bo‘lishi. 
Natijada hukumat iqtisodiyotning haqiqiy - real qudrati tasavvur etishi va 
uni samarali tartibga solishi haqidagi qobiliyatining yo‘qolishi. Mamlakatda 
jo‘da katta soliq yukining to‘lmay qolishining yuzaga kelishida davlat 
budjetining aql-idroqli shakllanishiga to‘sqinlik qilinishi va soliq og‘irligining 
bevosita taqsimlanishi; bozorda iste’molchilarning aldanishidan va 
zo‘ravonlikdan, o‘zboshimchalikdan himoya qilinishi; mulkdorliklarning 
ko‘pincha o‘g‘irlikdan himoyalanishiga kafolatning yo‘qligi, ularning xususiy 
mulkini bosib olishi va o‘g‘irlash. Mamlakat bozor iqtisodiyotning 
boshlanishida yaxshi rivojlanishi uchun doimo xufyona “oborot darajasini 
nazorat qilish va uni babbarobar, yonma-yon, muvoziy iqtisodiyot xolatigacha 
yetkazmaslik zarurdir. 
Hozirgi vaqtda O‘zbekiston uchun xufyona iqtisodiyot bilan kurashiga 
kelgusi choralar faoldir: 
• Jamiyatga zarar keltirmaydigan xufyona oborotining qismini 
legallashtirish (rasmiylashtirish); 

---

288 
• Davlat xukmronlikorganlarida korrupsiyaning asosiy manbalaridan biri 
bo‘lgan iqtisodiyotdagi monopoliya bilan kurash; 
• Mutahamlik, qollablikni tugatish (piramid, ehron, lotereya va 
boshqalarni yaratish); 
• Kriminalga oid biznes to‘sib ko‘yish (giyohvandlik, pornografiya – 
jinsiy hayotni behayolarcha tasvirlovchi adabiyot va san’at asarlari, fohishalik, 
buzuqlik, g‘arlik va boshqalar); 
• Bank sohasida moliyaviy suiiste’mol va hiyla-nayranglar bilan kurash 
(pullarni suiiste’mol qilmoq, kapitallarni afshorlarga olib ketmoq); 
• Ko‘rqituv va korrupsiya bilan kurash; 
• Alkogolga, tabaklarga, doridarmonlarga oid bozorlarni tartibga solish; 
• Reyderlikka (firmalarni ko‘lga olish)larni to‘sib qo‘yish; 
• Naqd va naqd pulsiz oborotlarni oqilanitashkil etish; 
• Qimmat 
baho 
qog‘ozlari 
bozori 
haqidagi 
bozorlarni 
mukammalashtirish va boshqalar. 
Kelgusi besh yilda aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot hajmini 
oshirish vazifasi oldimizda turibdi. 2030-yilga borib bu boradagi natijalar 
quyidagilarda yaqqol aks etishi lozim: 
❖ 
aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromad bo‘yicha daromadi 
o‘rtachadan yuqori bo‘lgan davlatlar qatoriga kirishga puxta zamin yaratish; 
❖ 
2023-yilning oxirigacha inflyatsiya darajasini 5 foizga tushirish. 
Davlat budjeti taqchilligi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 2,5 foizdan 
oshmasligini ta’minlash; 
❖ 
mamlakatimizga yangidan jalb qilinadigan yillik tashqi qarz miqdori 5 
milliard AQSh dollaridan oshmasligini ta’minlash; 
❖ 
yurtimizga kapital olib kirish bo‘yicha mavjud cheklovlarni qayta 
ko‘rib chiqib, barcha uchun qulay sharoitlar yaratish va fond bozori hajmini 7 
milliard AQSh dollariga yetkazish; 
❖ 
xorijiy va mahalliy investitsiyalarni jalb etish strategiyasini qabul qilib, 
kelgusi besh yilda 120 milliard AQSh dollari, jumladan, kamida 70 milliard 
AQSh dollari miqdorida xorijiy investitsiyalar jalb etish choralarini ko‘rish; 
❖ 
davlat-xususiy sheriklik asosida transport, yo‘l qurilishi, suv xo‘jaligi 
va boshqa sohalarga 14 milliard AQSh dollari miqdorida investitsiya jalb 
etish; 
❖ 
mamlakatimizning eksport salohiyatini 1,7 barobar oshirish va 2026-
yilda 30 milliard AQSh dollariga yetkazish; 

---

289 
❖ 
eksport tarkibidagi xomashyo ulushini hozirgi 46 foizdan 23 foizga 
kamaytirib, tayyor mahsulotlar hajmini 2,5 barobar ko‘paytirish; 
❖ 
Yevropa davlatlariga GSP+ tizimi doirasida 2 mingdan ziyod turdagi 
tayyor mahsulot eksport qilishni yo‘lga qo‘yish; 
❖ 
xususiy sektorning yalpi ichki mahsulotdagi ulushini 80 foizga, eksport 
bo‘yicha esa, 60 foizga yetkazish yuzasidan aniq chora-tadbirlarni ko‘rish; 
❖ 
bank tizimini transformatsiya qilish orqali xususiy banklarning jami 
ulushini bank aktivlarining 60 foiziga yetkazish; 
❖ 
iqtisodiyotda moliyaviy resurslarni ko‘paytirish maqsadida kelgusi 5 
yilda fond bozori hajmini 200 million AQSh dollaridan — 7 milliard AQSh 
dollariga yetkazish. Bunda mamlakatimizga kapital olib kirish bo‘yicha 
mavjud cheklovlarni qayta ko‘rib chiqib, barcha uchun qulay bo‘lgan shart-
sharoitlarni yaratish; 
❖ 
2026-yilgacha xorijiy va mahalliy investitsiyalarni jalb etish bo‘yicha 
alohida strategiya qabul qilish; 
❖ 
Davlat korxonalarining transformatsiyasini hamda xususiylashtirish 
jarayonlarini tezlashtirish; 
❖ 
samarasiz korxonalar davlatdan qo‘shimcha yordam olmasdan, 
xususiy sektor kabi “o‘z aravasini o‘zi tortishi” shart. Bunda mashinasozlik, 
kimyo, neft-gaz, energetika, kon-metallurgiya, transport kabi tarmoqlardagi 
23 ta yirik korxona xalqaro kredit reytinglarini olish orqali ichki va tashqi 
moliyaviy bozorlarga mustaqil chiqib, investitsiya loyihalari uchun o‘zi 
mablag‘ jalb qilishiga erishish; 
❖ 
energiya 
resurslari 
bozorini 
erkinlashtirib, 
sohaga 
xususiy 
investitsiyalarni keng jalb etish. Natijada 2026-yilga borib elektr energiyasi 
ishlab chiqarish hajmini yiliga qo‘shimcha 30 milliard kilovatt soatga oshirish 
va jami 100 milliard kilovatt soatga yetkazish; 
❖ 
tabiiy gaz bo‘yicha ham erkin bozor tamoyillarini joriy etish 
jarayonlarini boshlash; 
❖ 
elektr energiyasi va tabiiy gaz bozorlarini erkinlashtirish bilan birga, 
ehtiyojmand aholini himoya qilish uchun ijtimoiy iste’mol normalarini 
kiritish.