H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

O‘tish hozirgi jahon hamjamiyatining holati sifatida 
Ming yilliklar sarhadi yangi darajadagi o‘tish holatini taqdim etdi. 
Ustuvor omilning o‘zgarishi nuqtai nazaridan olganda, inson (mehnat) birinchi 
o‘rinni egalladi. Agar ilgari inson tabiatga, industrial-bozor tizimida esa, 
moddiy boylikka tobe element sifatida namoyon bo‘lgan bo‘lsa, kelajak 
jamiyatda insonning bilimga asoslangan ijodiy faoliyati jamiyatning faoliyat 
yuritishi va rivojlanishini belgilovchi elementga anlanadi.
Bugungi kunda bunday alomatlar xodimning roli hamda o‘z faoliyati 
samaradorligi uchun javobgarligi, ishlab chiqarish jarayonining kechishi 
ustidan nazorat, xodim malakasining ahamiyati oshib borishida namoyon 
bo‘lmoqda. «Inson kapitali» ga xarajatlarning roli oshib bormokda, mehnatga 
undovchi sabablarning yangidan-yangi ko‘rinishlari rivojlanib bormoqda. 
Aloqalar tabiatining o‘zgarishi nuktai nazaridan qaraganda, bozor xo‘jaligidan 
farqli ravishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri axborot aloqalari rolining oshib borish 
tamoyili ko‘zga tashlanadi, bozor xo‘jaligida bilvosita (bozor) aloqalari 
axborotlar vazifasini bajarar edi. Bo‘lajak jamiyatning axborotlar jamiyati, deb 
nom olgani ham tasodifan emas. 
Yuqorida aytib o‘tilgan fikr hozirgi dunyoning eng rivojlangan 
mamlakatlarida yorqin namoyon bo‘layotgan tamoyillar bilan tavsiflanadi. 
Umuman olganda, turli mamlakatlarning bir xilda rivojlanmaganligi bois, 
hozirgi jahon hamjamiyatidagi o‘tish nisbatan murakkab, ko‘p qirrali bo‘lib 
kelmoqda. Birinchidan, bu yuqorida aytib o‘tilgan «postindustrial» 
tamoyillardir. Ikkinchidan, tobora tarmoqlashib borayotgan jahon aloqalarida 
namoyon bo‘luvchi integratsiya jarayonlarining kuchayganligi; qit’alar va 
qit’alararo ko‘lamdagi turli xil birlashmalarning tashkil topishi; nisbatan 
«bo‘sh» mamlakatlar rivojlanishining jadallashuvi. Uchinchidan, «qoloq» 
mamlakatlarning jadal industrial rivojlanishi va bozor munosabatlarining 
ulkan ko‘lam kasb etishi asosida ro‘y berayotgan, mamlakatlar taraqqiyoti 
«turli darajadaligini» yengib o‘tishga urinish kuchayib borayotganligidir. 
Mazkur jihatlar bugungi kunda jahon hamjamiyatining barcha 
mamlakatlari 
rivojlanishini 
tavsiflaydi, 
shunga 
qaramay 
bir-biriga 
o‘xshamagan bir nechta guruhlar ko‘zga tashlanadi. Birinchisi -postindustrial 
(axborotlar) jamiyati sari harakat tamoyillarini yuksak darajada namoyish 
etayotgan 
yetakchi 
mamlakatlar. 
Boshqasi 
- 
yaqin 
o‘tmishda 

---

297 
«rivojlanayotgan» deb nomlanuvchi mamlakatlar. Va nihoyat, 90-yillarda 
shakllangan (sobiq sotsialistik) mamlakatlarning alohida guruhi, ana shu 
mamlakatlarda rejali iqtisoddan «voz kechish» o‘tish jarayonlarining idallosi 
bo‘ldi.