H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

1
va X
2
ne’matlarni xarid 
qilish mumkinligini ko‘rsatadi. Budjetning cheklovchi chizig‘ining og‘ishi 
tegishli P
1
/P
2
tovarlarining narxi nisbatiga (birinchi ne’mat nisbiy narxiga) 

---

130 
teng. Rasmiy nuqtai nazardan qaraganda, bu budjet cheklovining qarama-
qarshi belgi bilan olingan hosila vazifasidir, mazkur miqdor iste’molchi X
1
qo‘shimcha tovar birligini xarid qilish uchun voz kechishi kerak bo‘lgan X
2
tovarlarining miqdorini ko‘rsatadi. 
5.5-chizma. 5.6-chizma. 
 
Budjetning cheklovchi chizig‘i yanada murakkab tarkibli, siniq, bo‘rtiq 
va hokazo bo‘lishi mumkin, bu xaridorning ushbu tovarlarni xarid qilish 
imkoniyatlarini belgilovchi shart-sharoitlarga bog‘liq. Masalan, siniq budjet 
chiziqlari budjet chekloviga qo‘shimcha shart-sharoitlar, nafaqat pul 
resurslariga doir, shu bilan birga, vaqt bilan bog‘liq cheklashlar qo‘shilganda 
vujudga kelishi mumkin. Bunday holda X
1
va X
2
ne’matlarini–bu T
1
va T
2
ne’matlarini xarid qilish yoki foydalanishga sarflangan eng ko‘p vaqt – va 
mazkur ne’matlarni iste’mol qilish uchun ajratilgan H vaqtning umumiy 
budjeti ko‘rib chiqilgan, shunga o‘xshash T
1
X
1
+T
2
X
2
=H vaqt bo‘yicha 
cheklovni beradi. Umumiy cheklov esa ana shu ikki cheklovning kesishuvini 
hosil qiladi. (5.6-chizma). 
 
Qisqacha xulosa 
Ushbu bobda iste’mol nazariyasi asoslarida asosan nimaga e’tibor 
berish, ya’ni iste’mol qilishning afzalligi va nafliligi, naflilikning funksiyasi 
uning iste’molchilar xulqiga, fe’l-atvoriga tegishliligi ko‘rsatib berildi, bu 
yerda asosan ishlab chiqarilgan mahsulot va tovarlarga narx-navoning talab va 
taklif bilan o‘zaro nisbatlari ko‘rib chiqildi hamda tahlil qilindi.